Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
furehe bis furh (Bd. 3, Sp. 1376 bis 1377)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis furehe s. AWB furh.
 
Artikelverweis 
furen Gl 2,533,13 s. AWB furhen.
 
Artikelverweis 
fûren sw. v.; mnl. vuren; ae. fýran. — Graff III, 668.
furen: inf. Gl 2,261,38 = Wa 82,17 (Carlsr. S. Petri, Wadst. 10./11. Jh., Steinm. 11. Jh.).
jmdn. entmannen: [(Equitius) nocte quadam assistente angelo] eunuchizari (Hs. eunuchizare) [se vidit, Greg., Dial. 1,4 p. 164].
 
Artikelverweis 
gi-fûren sw. v.
ki-furint: 3. pl.? Gl 2,151,12 (Eins. 205, 9. Jh.; anders Raven I, 52, der Verschreibung für kifurit part. prt. annimmt).
jmdn. entmannen: [quos aut barbari, aut domini] castraverunt [... tales ad clerum suscipit regula, Conc. Nic. I].
 
Artikelverweis 
ir-fûren sw. v.; ae. afýran. — Graff III, 668.
ar-vurt-: 3. pl. prt. -un Gl 2,107,11 (M, 3 Hss., davon 1 Hs. -uu-); -on 12 (M, clm 3860, 9. Jh.; -uu-); ir-furt-: 3. sg. prt. conj. -i 550,6; part. prt. dat. pl.? -em 1,763,18 (Wolf. Wiss. 47, 9. Jh.; oder für nom. pl. m. verschrieben? Raven I, 52 liest irfurte); -vur-: 3. pl. prt. -tun 2,107,12/13 (M, 2 Hss., davon 1 Hs. -uu-). 605,68 (3 Hss., davon 2 Hss. -uv-, 1 Hs. -uu-); part. prt. -it 107,1 (M, 4 Hss., davon 2 Hss. -uv-); er-fur-: 3. sg. -it 352,8; 3. pl. prt. -ton 1,715,48 (3 Hss., darunter Brüssel 18 723, 9. Jh.). 5,15,34; part. prt. -it 2, 498,8 = Wa 85,6; -uurten: acc. sg. m. 527,57. — er-furrentiu: part. prs. nom. sg. f. Gl 2,567,37 (Köln 81, 11. Jh.).
Mit iu für û (vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 43): ar-uiurt-: 3. pl. prt. -un T 100,6; part. prt. nom. pl. m. -e ebda. (3).
verschneiden:
a) jmdn. verschneiden, entmannen: iruvrit uvirdit [si quis a medicis per languorem] desectus est [... hic in clero permaneat, Conc. Nic. I] Gl 2,107,1. arvurtun [quos aut barbari, aut domini] castraverunt [ebda.] 11. erfurit [si autem (eum, Anm. d. Ausg.)] castraverit [, ita ut virilia non tollat, Lex Alam. LXV, 31 p. 127] 352,8. eruurten [illum purpureo in gremio] spoliatum [sorte virili, Prud., Symm. I, 273] 527,57. irfurti [cum pulcrum poesis] castraverit [Attin? ebda. II, 52] 550,6;
b) sich selbst entmannen, refl.: erfurton [sunt eunuchi, qui se ipsos] castraverunt (1 Hs. eunuchizaverunt) [Matth. 19,12] Gl 1,715,48. castraverunt ł eunuchizaverunt [ebda.] 5,15,34, z. gl. St. thie sih selben aruiurtun thuruh himilo richi T 100,6. iruvrtun [qui semetipsos impatientia libidinis] exciderunt [Ruf., Hist. eccl. X, 5 p. 13] Gl 2,605,68;
c) substant.: Eunuch, Verschnittener: sint aruiurte thie dar fon iro muoter reua so giborane sint, inti sint aruiurte thie dar gitane sint fon mannun [Bd. 3, Sp. 1377] eunuchi T 100,6 (2). ebda.; — als Bez. für den Verweichlichten, wohl Vok.-Übers.: irfurtem [neque adulteri, neque] molles [, neque masculorum concubitores ... regnum dei possidebunt, 1. Cor. 6,10] Gl 1,763,18 (mit Umbildung der lat. Konstr.?);
d) übertr.: etw. (die Lust) zurückdämmen, zügeln: erfurit [sit flore perenni candida virginitas animum] castrata (Glosse: castigata) [recisum, Prud., Ham. 957] Gl 2,498,8 = Wa 85,6. erfurrentiu castrata [ebda.] 567,37 (mit freier Wiedergabe der lat. Konstr.?).
Vgl. urfûr.
 
Artikelverweis 
furestelle Gl 2,768,52 s. AWB furi-stellen.
 
Artikelverweis 
[vürvenere mnd. st. m.; vgl. mhd. Lexer vorvenre, nhd. dial. schweiz. vorfänner Schweiz. Id. 1,832.
fur-fenere: nom. sg. Gl 3,717,1 (Berl. Lat. fol. 735, 13. Jh.).
Träger des Feldzeichens, Banner-, Fahnenträger: antesignarius. Angesichts der Glosse gundfanari antesignanus Gl 2,368,36 u. nach antesignanus (-atus, -arius) Mlat. Wb. 1,700 besteht keine Notwendigkeit, die im Schweiz. Id. a. a. O. u. DWb. XII, 2,1013 s. v. vorfähnrich verzeichneten BedeutungenAdjutant, Gehilfe, Vertreter des Fähnrichsfür f. anzusetzen.]
 
Artikelverweis 
furftun Gl 2,711,35 s. AWB furben.
 
Artikelverweis 
furga edo Gl 2,587 Anm. 1 s. AWB fiurgard.
 
Artikelverweis 
furgun Gl 4,351,71 s. AWB furka.
 
Artikelverweis 
furh st. f., mhd. Lexer vurch; afries. furch; ae. furh; an. for; vgl. nhd. furche. — Graff III, 684.
furuh: nom. sg. Gl 1,445,34 (Rf); acc. pl. -]i 2,620,44 (Wien 2171, 9. Jh.); vuruch: acc. sg. 554,27 (11. Jh.). furahi: nom. pl. Gl 1,510,19 (Rb); acc. pl. 447,65 (Rb). — furih-: nom. pl. -i Gl 2,312,36 (Rb); dat. pl. -en 1,561,9 (S. Paul XXV d/82, 9./10. Jh.); acc. pl. -i 2,18,47. 22,35. 618,32; furich: nom. sg. 4,192,44. — fureh-: gen. sg. -e Nb 280,22 [303,9]; acc. pl. -e Np 64,11; fvrech: nom. sg. Gl 3,118,38 (SH A). — furh: nom. sg. Gl 3,118,39 (SH A). 212,45 (SH B). 652,55; nom. pl. -i 2,290,47; acc. pl. -i 14,48; uurh: nom. sg. 3,118,37 (SH A); furch: dass. 2,15,36. 684,62. 3,118,38 (SH A). 351,37 (-v-). 647,5. 652,55. 695,58; uurch: dass. 118,37 (SH A, 2 Hss., davon 1 Hs. vv-). 407,30 (v-); fürch: dass. 118,39 (SH A); frch: dass. Hildebrandt I, 232,465 (SH A); furce: acc. pl. Gl 2,618,30 (10. Jh.).
Mit h-Schwund (vgl. Franck, Afrk. Gr. § 110,3): furun: dat. pl. Gl 2,768,61 (Vat. Reg. 356, 10./11. Jh.; -un wohl Anlehnung an kons. Flexion); furij: acc. pl. 22,10 (Wien 969, 10. Jh.).
[Wohl ae. ist: foras: acc. pl. Gl 5,91,38 (Bern 258, 10. Jh.; zu -as vgl. Sievers, Ae. Gr. § 284 Anm. 4).]
Nicht eindeutig: furihin: acc. pl. Gl 1,440,45 (M); -in wohl Anlehnung an die Feminina auf -î(n)?
1) (Acker-)Furche, Einschnitt, Vertiefung im Erdboden: suolinun furihin [fecitque aquaeductum, quasi per duas] aratiunculas [in circuitu altaris, 3. Reg. 18,32] Gl 1,440,45. furuh aratiuncula [zu ebda.] 445,34. sama so duruh zuo furahi quasi per duas aratiunculas [ebda.] 447,65. foras aratiunculas [ebda.] 5,91,38. suohun ł furhi [(graculus ater)] occas [depopulare studet, Aldh., De virg. 225] 2,14,48. 18,47. 22,10. furch ł waso [cuspide vexilli] scrobem (Hs. scrobs) [sulcare memento, ebda. 643] 15,36. furihi [in vacuas iussit reptare] salebras [ebda. 2400] 22,35. furhi [cum ipsa] sulci [eius (sc. terrae) deflent, Greg., Hom. I,17 p. 1499 = Iob 31,38] 290,47. 312,36. vntieffiu furch tenuis sulcus [zu: si non fuerit tellus fecunda ... tenui sat erit suspendere sulco, Verg., G. I, 68] 684,62. wrch sulcus 3,118,37. 212,45. 351,37. 407,30. 647,5. 652,55. Hildebrandt I, 232,465. furch vlgerin sulcus Gl 3,695,58. furich sulcus inscisio [Bd. 3, Sp. 1378] aratri 4,192,44. (der Ackermann) der hina after dero lengi dero furehe sahet Nb 280,22 [303,9]; bildl.: in furihen [fili, non semines mala] in sulcis [iniustitiae, Eccli. 7,3] Gl 2,561,9. furun [(doctor) in incultis iaciens sacra semina] sulcis [Walahfr., Visio 55] 768,61. des selben liutes furehe irtrenche. Induo iro pectora ... unde fulle sie daranah spiritu sancto sulcos eius inebria Np 64,11; — Wegfurche, (Wagen-) Spur: furce [aurea flammigeris evectus in astra quadrigis, qua levis aerios non exprimit orbita] sulcos [Sed., Carm. pasch. I, 180] Gl 2,618,30. 32. furuhi sulcos (vias) [ebda.] 620,44; bildl. von der Bahn der Sterne: vuruch [(am Himmel) qua stella] sulcum [traxerat, Prud., H. epiph. (XII) 55] 554,27.
2) Runzel, Stirnfalte: furahi mino rugae meae [testimonium dicunt contra me, Iob 16,9] Gl 1,510,19.
Abl. furhilîn; furhen; -furhîg, -furihhi.
Vgl. for(h)a.