Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
vürvenere bis furht.. (Bd. 3, Sp. 1377 bis 1378)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis [vürvenere mnd. st. m.; vgl. mhd. Lexer vorvenre, nhd. dial. schweiz. vorfänner Schweiz. Id. 1,832.
fur-fenere: nom. sg. Gl 3,717,1 (Berl. Lat. fol. 735, 13. Jh.).
Träger des Feldzeichens, Banner-, Fahnenträger: antesignarius. Angesichts der Glosse gundfanari antesignanus Gl 2,368,36 u. nach antesignanus (-atus, -arius) Mlat. Wb. 1,700 besteht keine Notwendigkeit, die im Schweiz. Id. a. a. O. u. DWb. XII, 2,1013 s. v. vorfähnrich verzeichneten BedeutungenAdjutant, Gehilfe, Vertreter des Fähnrichsfür f. anzusetzen.]
 
Artikelverweis 
furftun Gl 2,711,35 s. AWB furben.
 
Artikelverweis 
furga edo Gl 2,587 Anm. 1 s. AWB fiurgard.
 
Artikelverweis 
furgun Gl 4,351,71 s. AWB furka.
 
Artikelverweis 
furh st. f., mhd. Lexer vurch; afries. furch; ae. furh; an. for; vgl. nhd. furche. — Graff III, 684.
furuh: nom. sg. Gl 1,445,34 (Rf); acc. pl. -]i 2,620,44 (Wien 2171, 9. Jh.); vuruch: acc. sg. 554,27 (11. Jh.). furahi: nom. pl. Gl 1,510,19 (Rb); acc. pl. 447,65 (Rb). — furih-: nom. pl. -i Gl 2,312,36 (Rb); dat. pl. -en 1,561,9 (S. Paul XXV d/82, 9./10. Jh.); acc. pl. -i 2,18,47. 22,35. 618,32; furich: nom. sg. 4,192,44. — fureh-: gen. sg. -e Nb 280,22 [303,9]; acc. pl. -e Np 64,11; fvrech: nom. sg. Gl 3,118,38 (SH A). — furh: nom. sg. Gl 3,118,39 (SH A). 212,45 (SH B). 652,55; nom. pl. -i 2,290,47; acc. pl. -i 14,48; uurh: nom. sg. 3,118,37 (SH A); furch: dass. 2,15,36. 684,62. 3,118,38 (SH A). 351,37 (-v-). 647,5. 652,55. 695,58; uurch: dass. 118,37 (SH A, 2 Hss., davon 1 Hs. vv-). 407,30 (v-); fürch: dass. 118,39 (SH A); frch: dass. Hildebrandt I, 232,465 (SH A); furce: acc. pl. Gl 2,618,30 (10. Jh.).
Mit h-Schwund (vgl. Franck, Afrk. Gr. § 110,3): furun: dat. pl. Gl 2,768,61 (Vat. Reg. 356, 10./11. Jh.; -un wohl Anlehnung an kons. Flexion); furij: acc. pl. 22,10 (Wien 969, 10. Jh.).
[Wohl ae. ist: foras: acc. pl. Gl 5,91,38 (Bern 258, 10. Jh.; zu -as vgl. Sievers, Ae. Gr. § 284 Anm. 4).]
Nicht eindeutig: furihin: acc. pl. Gl 1,440,45 (M); -in wohl Anlehnung an die Feminina auf -î(n)?
1) (Acker-)Furche, Einschnitt, Vertiefung im Erdboden: suolinun furihin [fecitque aquaeductum, quasi per duas] aratiunculas [in circuitu altaris, 3. Reg. 18,32] Gl 1,440,45. furuh aratiuncula [zu ebda.] 445,34. sama so duruh zuo furahi quasi per duas aratiunculas [ebda.] 447,65. foras aratiunculas [ebda.] 5,91,38. suohun ł furhi [(graculus ater)] occas [depopulare studet, Aldh., De virg. 225] 2,14,48. 18,47. 22,10. furch ł waso [cuspide vexilli] scrobem (Hs. scrobs) [sulcare memento, ebda. 643] 15,36. furihi [in vacuas iussit reptare] salebras [ebda. 2400] 22,35. furhi [cum ipsa] sulci [eius (sc. terrae) deflent, Greg., Hom. I,17 p. 1499 = Iob 31,38] 290,47. 312,36. vntieffiu furch tenuis sulcus [zu: si non fuerit tellus fecunda ... tenui sat erit suspendere sulco, Verg., G. I, 68] 684,62. wrch sulcus 3,118,37. 212,45. 351,37. 407,30. 647,5. 652,55. Hildebrandt I, 232,465. furch vlgerin sulcus Gl 3,695,58. furich sulcus inscisio [Bd. 3, Sp. 1378] aratri 4,192,44. (der Ackermann) der hina after dero lengi dero furehe sahet Nb 280,22 [303,9]; bildl.: in furihen [fili, non semines mala] in sulcis [iniustitiae, Eccli. 7,3] Gl 2,561,9. furun [(doctor) in incultis iaciens sacra semina] sulcis [Walahfr., Visio 55] 768,61. des selben liutes furehe irtrenche. Induo iro pectora ... unde fulle sie daranah spiritu sancto sulcos eius inebria Np 64,11; — Wegfurche, (Wagen-) Spur: furce [aurea flammigeris evectus in astra quadrigis, qua levis aerios non exprimit orbita] sulcos [Sed., Carm. pasch. I, 180] Gl 2,618,30. 32. furuhi sulcos (vias) [ebda.] 620,44; bildl. von der Bahn der Sterne: vuruch [(am Himmel) qua stella] sulcum [traxerat, Prud., H. epiph. (XII) 55] 554,27.
2) Runzel, Stirnfalte: furahi mino rugae meae [testimonium dicunt contra me, Iob 16,9] Gl 1,510,19.
Abl. furhilîn; furhen; -furhîg, -furihhi.
Vgl. for(h)a.
 
Artikelverweis 
vürhanc mhd. st. m., nhd. fürhang.
uur-hanch: nom. sg. Gl 1,609,9 (M, clm 17 403, 13. Jh.).
Tuchstück, das man vor etw. hängt, Vorhängetuch: als Kleidungsstück: Vok.-Übers. zu [extendetur super eam (sc. terram) mensura ..., et] perpendiculum (Kontextbed.Senkblei, Lot’) [in desolationem, Is. 34,11] (d. Hss. sonst mûruuâga), vgl. pannus mulierum, quo pudenda tegunt, uel vestes defendunt, Duc. 6,279 b; vgl. AWB vorhengel.
 
Artikelverweis 
furhen sw. v., mhd. Lexer vurhen, nhd. furchen; ae. furan; vgl. mnd. mnl. voren. — Graff III, 684.
furen: inf. Gl 2,533,13 (Florenz XVI, 5, 13. Jh.).
Verstümmelt: furht..: 3. pl. prt.? Mayer, Glossen S. 56,15 (clm 4542, 8./9. Jh.).
Hierher wohl auch: gi-vurhtin: part. prt. acc. pl. m. oder n.? Gl 2,438,59 (clm 14 395, 11. Jh.; zu -in für -un vgl. Berg, Prudentiusgll. S. 32 f.); anders Graff III, 684, der dat. pl. zu gi-furhti st. n. annimmt; ebenso setzt Tiefenbach, BNF (NF) 11,219 gifurhti ‘das hohle Innerean.
etw. mit Furchen, Einschnitten versehen:
a) den Acker durchfurchen, pflügen: furen [(die Krieger) qui (volunt) nostras] sulcare [novales, Prud., Psych. 213] Gl 2,533,13;
b) im Part. Praet.: tief gefurcht, ausgehöhlt, von den Bergen: givurhtin [attamen excisi subter cava] viscera [montis crebra ... lux penetrat, Prud., P. Hipp. (XI) 165] Gl 2,438,59 (vgl. o.); es liegt wohl eine freie Übers. vor, die vor allem durch cava ausgelöst wurde;
c) übertr.: in den Körper Striemen einschneiden: furhtun [detexit plagas corporis ... membra illius accepta verbera livore inflicto,] sulcaverant [Greg., Hom. II, 37 p. 1632] Mayer, Glossen S. 56,15.
Komp. zuuîfurhen.
 
Artikelverweis 
furhendi Gl 3,288,55 s. AWB furihemidi.
 
Artikelverweis 
-furhîg vgl. zuuîfurhîg.
 
Artikelverweis 
furhilîn st. n.
wrhi-lin: acc. pl. Gl 1,440,50 (M, clm 22 201, 12. Jh.); mit h-Schwund: vure-: nom. sg. 4,269,49 (M, Goslar 2, 14. Jh.).
Ackerfurche: wrhilin [fecitque aquaeductum, quasi per duas] aratiunculas [in circuitu altaris, 3. Reg. 18,32] Gl 1,440,50. vurelin aratiuncula [zu ebda.] 4,269,49.
 
Artikelverweis 
furht.. Mayer, Glossen S. 56,15 s. AWB furhen.