Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
int-habanî1 bis habarnezzila (Bd. 4, Sp. 529 bis 530)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis int-habanî1 st. f.; vgl. z. Bildung Wilm., Gr. 22 § 261 Anm. — Graff IV,736.
ant-habani: nom. oder acc. sg. Gl 1,584,10 (Rb).
Zurückhaltung, Geduld: [vae his, qui perdiderunt] sustinentiam (Hs. sustinencia, evtl. mit weggelassenem Nasalstrich, vgl. Meineke, Bernstein S. 119) [, et qui dereliquerunt vias rectas, Eccli. 2,16].
 
Artikelverweis 
int-habanî2 st. f. — Graff IV,818.
int-habanii: dat. sg. S 274,1 (B).
Selbsterhebung, Anmaßung: .. fater si kinemmit nalles sinera inthabanii .. abbas autem quia vices Christi agit dominus et abbas vocetur non sua adsumptione, sed honore et amore Christi.
Vgl. int-heffen.
 
Artikelverweis 
ir-habanî st. f. — Graff IV,822 f.
ar-hapani: nom. sg. Gl 1,128,26 (Pa); ir-: dat. sg. 508,41 (M). — ar-haban-: dat. sg. -i Gl 1,585,30 (Rb; oder nom.?). S 33,98 (Wk); er-: nom. sg. -i Gl 1,586,61 (Ja); dat. sg. -ii S 210,5 (B). 17 (B); acc. sg. -ii 209,25 (B); ir-habin-: dat. sg. -i Npgl 81,7; -e Gl 1,508,41 (M, 2 Hss.); acc. sg. -i Npgl 98,8.
Hierher wohl auch mit apokopierter Endung: er-haban: nom. sg. Gl 4,142,7 (Sal. c; mus. Brit. Add. 18379, 13. Jh.); ir-haben: dat. sg.? 1,508,42 (M, clm 22201, 12. Jh.).
1) Erhebung:
a) positiv: Erhöhung im christlichen Sinne: eino ist Christ, einer auur nalles gihuuerbithu thera gotcundhi in fleisg, sundar arhabani thera mennisgi in gode assumptione humanitatis in deum S 33,98. (ibu) ze deru erhabanii dia himiliscun ... vvellemees snivmo duruhqhueman ad exaltationem illam caelestem ... volumus velociter pervenire 210,5; — Erhabenheit: arhapani sublimitas Gl 1,128,26 (vgl. Splett, Stud. S. 195);
b) negativ: Selbsterhöhung, Überhebung; Stolz keaugit vns eocouuelihha erhabanii chunni vvesan dera ubarmuatii ostendit nobis omnem exaltationem genus esse superbiae S 209,25. erhabanii nidarstigan indi deoheit vfstigan exaltatione descendere 210,17. vuaz uuas er uindicans? Die extollentiam (irhabini) diu dar uuerden mahti Npgl 98,8; von den Augen: arhabani augono [fornicatio mulieris in] extollentia oculorum [... agnoscetur, Eccli. 26,12] Gl 1,585,30. erhabani [domine pater ...] extollentiam (Hs. extollentia) [oculorum meorum ne dederis mihi, et omne desiderium averte a me, Eccli. 23,5] 586,61; irhabanî muotesHochmut: neuuerdent irhohet ir . so filii altissimi . nube ir fallent fone elatione animi (irhabini muotis) Npgl 81,7; — hierher wohl auch: erhaban extollentia Gl 4,142,7 (s. o.).
2) Aufhebung, Aufnahme, als Bez. für den Untersatzals term. techn. des logischen Schlusses: untpimeinido irhapani festinungo uzlace [Iob exemplar patientiae ... omnesque leges dialecticae,] propositione, assumptione, confirmatione, conclusione [determinat, Iob, Hier. Paulino p. XIV] Gl 1,508,41 (4 Hss. ûfirhabanî).
Vgl. ûfirhabanî; ir-heffen.
 
Artikelverweis 
-habanî vgl. auch ûfirhabanî.
 
Artikelverweis 
bi-habannessi st. n. — Graff IV,736.
bi-habannesse: dat. sg. T 141,12.
Vorwand: uue iu, Pharisei lichezera, ir the forslintet hus uuituvvuono untar bihabannesse langes [Bd. 4, Sp. 530] gibetis vae vobis, Pharisaei hypocritae, qui devoratis domus viduarum sub obtentu prolixae orationis.
 
Artikelverweis 
bi-habannissî st. f. — Graff IV,736.
be-habannissi: dat. sg. Gl 4,309,28 (Zürich Rhein. 99 a, 9. Jh.).
Vorwand: [cavete a scribis, qui ... devorant domos viduarum] sub obtentu [prolixae orationis, Marc. 12,40].
 
Artikelverweis 
bi-habannissida st. f. — Graff IV,736.
bi-haban-nissida (Sg 1395, 9. Jh.), -nissada (Sg 9, 9. Jh.; vgl. Gl 5,94,42): nom. sg. Gl 1,561,30. 30/31.
Aufenthalt: [in plenitudine sanctorum] detentio [mea (d. h. der Sapientia), Eccli. 24,16].
 
Artikelverweis 
habarhalm st. m., mhd. Lexer haberhalm, nhd. (älter) DWB haberhalm.
habir-halme: dat. sg. Gl 2,675,6 (Schlettst., 12. Jh.).
Haferhalm ohne Ähre, als Hirtenflöte verwendet: [(Tityre) silvestrem tenui musam meditaris] avena (culmo, stipula, Serv.) [Verg., E. I,2].
 
Artikelverweis 
-habâri vgl. auch orthabâri.
 
Artikelverweis 
bi-habâri st. m. — Graff IV,736.
pi-hapari: nom. sg. Gl 1,567,14 (M, 5 Hss.). 804,60 (M, 5 Hss.); -hab-ari, -are: dass. 567,15.
einer, der etw. hat, über etw. verfügt, an etw. festhält,Inhaber, Bewahrer: pihapari [investiga illam (sapientiam), et manifestabitur tibi, et] continens [factus ne dereliquas eam, Eccli. 6,28] Gl 1,567,14 (clm 22201 inthabeger). pihapari [qui timet deum, faciet bona: et qui ] continens [est iustitiae, apprehendet illam (sapientiam), Eccli. 15,1] 804,60.
 
Artikelverweis 
habarnezzila sw. f., mhd. Lexer haberneele, nhd. (älter) DWB habernessel. — Graff II,1116.
Nur im Nom. Sing. vom 11. Jh. an belegt.
haber-nezz-: -ila Gl 3,474,12 (--). 578,19; -ele 4,215,9 (2 Hss.); -nesc-: -ila 3,512,1; -el 580,64 (-bs-); -nezel: 4,186,56 (-bs-). Mayer, Glossen S. 121,30; -næzel: Gl 4,186,56; habir-nezzele: 3,679,55.
Kleine Brennessel, Urtica urens L. (vgl. Marzell, Wb. 4,921 ff., Fischer, Pfl. S. 287): habernezzila garganica Gl 3,474,12. 512,1. 578,19. 580,64. 4,186, 56. 215,9. Mayer, Glossen S. 121,30. urtica ganica (d. i. wohl garganica) Gl 3,679,55.