Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
haftunga bis hagalgans (Bd. 4, Sp. 594 bis 595)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis haftunga st. f., mhd. Lexer haftunge, nhd. DWB haftung; vgl. mnd. haftinge neben hechtinge, mnl. hachtinge. — Graff IV,748.
haftunga: acc. sg. Gl 2,232,32 (S. Flor. III 222 B, 9. Jh.).
Gefangenschaft: in captivitatem [etenim virtus ... traditur, cum deceptae menti antiquus hostis ... dominatur, Greg., Cura 4 p. 101].
 
Artikelverweis 
hag st. m. (auch hago sw. m.?), mhd. hac m. u. n., nhd. DWB hag (in abgewandelter Bed.); mnd. hach, hāch neben hāgen; ae. hæg, vgl. haga m., hæc(c), hege; vgl. mnl. hage sw. m. u. f.; an. hagi. — Graff IV,761.
hac: nom. sg. Gl 1,268,26 (K); acc. sg. 642,37 (clm 4606, 12. Jh.). — haga: dat. sg. Publ. 62,449 (Paris 10317, 11. Jh., zu -a vgl. Anm. 1).
hage: nom. sg. (?) Gl 4,194,23 (clm 27329, 14. Jh.; s. u.).
1) Wall, Schanze, Umzingelung: hac [ordinabis adversus eam obsidionem ... et comportabis] aggerem [Ez. 4,2] Gl 1,642,37 (4 Hss. hlêo, 2 loh, 2 lêuua, lêuuâri, 1 Hs. grabo). indago circuitio regia in silua s. hage 4,194,23 (oder sollte in silva mit dem Dat. hage übers. werden? (dann zu 2) vgl. aber die folg. Gl.). haga [ut clausas] indagine [profert in medium vox prima feras, Statius, Thebais II,553] Publ. 62,449 (dazu Randgl.: indago autem est cum silvam venantium corona vallat, ut ferae evadere non possint).
2) eingefriedetes (Land-)Stück, Stadt: hac burc urbs civita[s] Gl 1,268,26. [Bd. 4, Sp. 595]
Vgl. Tiefenbach, Stud. s. v. gaium S. 60 ff.
Abl. -hagôn, heggen, hegga; vgl. hagan, AWB garthago.
 
Artikelverweis 
hag Gl 3,36 Anm. 6 s. hagan.
 
Artikelverweis 
haga Publ. 62,449 s. hag.
 
Artikelverweis 
haga- s. auch hagu-.
 
Artikelverweis 
-haga in tyrfhaga Gl 1,678,2 s. ? turfhacce ae.
 
Artikelverweis 
hagal st. m., mhd. nhd. Lexer hagel; as. hagal, mnd. hāgel, mnl. hagel; ae. hagal, -ol; an. hagl. — Graff IV,797.
hag-al: nom. sg. Gl 1,606,1 (M, 2 Hss.). 3,14,18. 606,17. 607,8. 4,14,17 (Jc). Scholia Bern. S. 692 Anm. 5. Npw 17,13; dat. sg. -]e Np 77,48; -]a Gl 2,448,15 (11. Jh.); nom. pl. -]a 1,280,43 (Jb-Rd); gen. pl. -]o 4,340,8; -el: nom. sg. 3,112,45 (SH A, 3 Hss.). 204,50 (SH B). 380,20 (Jd). 405,16 (Hd.). Hbr. I,212, 62 (SH A). Np 17,13. 148,8; dat. sg. -]e 77,47. 104,32; -]o Npw 104,32; -il: nom. sg. Gl 3,112,46 (SH A, 3 Hss.). 4,1,2. Npw 148,8. — Mit Aphaerese des h: agil: nom. sg. Gl 3,606,21 (Florenz XVI,5, 13. Jh.).
hagl: nom. (?) sg. Gl 2,355,20 (oder verschr. für -lo instr./dat.? Leiden Voss. lat. 4° 51, 10. Jh.).
Hagel, Hagelschauer: hagala [pluam ...] grandinem (Hs. -nes) [multam nimis, qualis non fuit in Aegypto, Ex. 9,18] Gl 1,280,43. hagal [subvertet] grando [spem mendacii, et protectionem aquae inundabunt, Is. 28,17] 606,1. hagl [ut] grandine [tecta innocua percussa sonant, Lucan 3,482] 2,355,20. hagal grando 3,14,18. 112,45. Hbr. I,212,62. Gl 3,204,50. 380,20. 405,16 (Hd.). 606,21. 607,8. tempestas 606,17. hagil ł shur chalazo grando [CGL III, 169,11] 4,1,2 (die and. Hs. nur scûr). tunst hagal procella [pluvia aut tempestas, CGL IV,555,39] 14,17. hagalo [ictibus fulminum plagisque] grandinum [Oros. p. 3,18] 340,8. iro regena machota er ze hagele. Prennentez plichfiur machota er in iro lande posuit pluvias eorum . grandinem NpNpw 104,32. fiur unde hagel unde sne unde is . unde dunestige uuinda ignis grando nix glaties 148,8. iro uuinegarten ferlos er mit hagele . iro murbouma mit rifen occidit in grandine vineas eorum Np 77,47; ferner: NpNpw 17,13 (grando). Np 77,48 (grando); — übertr. hagala [pulsatus ergo martyr illa] grandine [, postquam inter ictus dixit hymnum plumbeos, erectus infit, Prud., P. Rom. (X) 121] Gl 2,448,15; — hierher wohl: hagal (zwischen Lat. in einer Notiz aus dem 10. Jh.) Scholia Bern. p. 692 Anm. 5.
 
Artikelverweis 
-hagal vgl. AWB garthagal.
 
Artikelverweis 
? hagalthruos (oder -thruosa?) st. f.
hagel-drse: nom. pl.? (lat. sg.; Parallelhss. aber nom. pl.) Gl 3,73,55 (SH A, Darmst. 6, 12. Jh.; a auf Rasur, Steinm.); vgl. Hbr. I,133,241, wo neben hegedrse hageldrse als eigene Bildung angegeben ist. Nach schriftlicher Mitteilung wertet R. Hildebrandt diese Form als mittelfränkische Sonderform und verweist auf rhein. Hagelbeule, -ding, -drüse, -dutz Rhein. Wb. 3,81, so daß wohl nicht von einer Verschreibung für hegithruos auszugehen ist.
? Bez. für die männlichen Keimdrüsen (haben Ähnlichkeitsbeziehungen der Drüsen zum Hagelkorn diese Bildung ausgelöst?): inguen (Parallelhss. ingues) (7 Hss. hegithruos).
 
Artikelverweis 
hagaleia Gl 3,343,8 s. AWB agaleia.
 
Artikelverweis 
hagalgans st. f., mhd. nhd. Lexer hagelgans; mnd. hāgelgôs, mnl. hagelgans. — Graff IV,220.
Alle Belege im Nom. Sing.
hag-al-gans: Gl 3,29,31 (2 Hss.); -el-: 17. 33/34 (5 Hss.). 88,69 (SH A, 3 Hss.). 404,55 (Hildeg.). 4,355,4. Add. II,96,8; -il-: Gl 3,29,15/16 (2 Hss., 1 davon -gās, 1 vielleicht -gal-, vgl. Steinm.). 31/32 (7 Hss., 1 davon -gās). 54,19. 89,1 (SH A, 3 Hss., in 1 davon erstes -g- in -s- korr., s. u.). 204,2 (SH B). Hbr. I,166,753 (SH [Bd. 4, Sp. 596] A). II,146,7 (SH a 1, Anh.); -l-: Gl 3,88,70 (SH A). Nur der erste Teil des Komp. geschrieben: hagil: Gl 3,29,33.
Verschr.: halgel-gans: Gl 3,29,34/35; wohl auch als Verschr. hierher: gahil-gans: BES 6,54,56; galgil-gans: Gl 3,29,35 (Eins. 239, 12. Jh.); ag-gans: ebda. (clm 12665, 15. Jh.).
Hagelgans, vielleicht für die Saatgans, Anser fabalis Lath. (segetum), vgl. Brehm, Vögel 1,257 ff., Suolahti, Vogeln. S. 416 f.: hagilgans sparalus Gl 3,29,15/16 (3 Hss., 1 Hs. schnegans, 1 hasalgans, die meisten Hss. hasalhuon). 88,69. Hbr. I,166,753. Gl 3,204,2. Hbr. II,146,7 (vgl. Diefb., Gl. 544c s. v. sparulus). mullis Gl 3,29,31 (18 Hss., and. Hss. hasalgans, hasalhuon, wetergans). 54,19. 4,355,4 (nullisuga vielleicht verschr., vgl. folg. Beleg). Add. II,96,8 (mullis faga), zu den lat. Varianten vgl. Diefb., Gl. 370b. BES 6,54,56. hagelgans halgia Gl 3,404,55 (Hildeg., lingua ignota); die Vermengung von hagalgans, hasal-huon, hasal-gans wurde wohl durch die Ähnlichkeit der Wörter verursacht.