| - halb, praep.
- halb, st. f.
- halba, st. sw. f.
- -halbri
- halbbrunnan, part.
- halbe
- hlbe
- halbezzan, part.
- halbfisc, st. m.
- halbgiloubîg, adj.
- halbgiskeid, st. n.
- halbgot, st. m.
- halbgruoni, adj.
- halbgurtil, st. m.
- halbgurtila, st. f.?
- halbhôrit, part.
- halbhunt, st. m.
- halbîsan, st. n.
- halbkliuuua, st. f.
- halblibîg, adj.
- halblîh, adj.
- halbman, st. m.
- halbmanlîh, adj.
- halbo, adv.
- halbo
- -halbo
- halbôn
- bi-halbôn, sw. v.
- umbi-halbôn, sw. v.
- halbscaftîg, adj.
- halbskilt, st. m.
- halbscritan, part.
- halbtior, st. n.
- halbtioro, sw. m.
- halbtôt, adj.
- halbûn
- -halbunga
- ir-halbûnlîhhên, adv.
- ir-halbûnlîhho, adv.
- ir-halbûnlîhhon, adv.
- ir-halbûnlîhhun, adv.
- halces
- hald, adj.
- halda, sw. st. f.
- -halda
- haldên, sw. v.
- ana-haldên, sw. v.
- in-haldên, sw. v.
- nidar-haldên, sw. v.
- -haldi
- -haldî
- -haldîg
- haldirstnt
- haldôn, sw. v.
- halebirie
- haleftron
- haleg-
- halên, sw. v.
- holên, sw. v.
- ir-halênto, adv.
- halepe
- half
- halfdiorîg, as. adj.
- halfhis
- halfnot
- halftan
- halftanôd, st. m. o. n.
- halftanôdi, st. n.?
- halftanskeid, st. m.
- halftanteil, st. n.
- halfter
- halfthruin
- halftnot
- halftra, st. sw. f.
- halgelgans
- halht
- halhûs, st. n.
- hâli, adj.
- hâlî, st. f.
- halibe
- halifa
- hâlîgo, adv.
- hâlingûn, adv.
- halla, st. f.
- -hal(l)a
- hallingas
- halloc
- halm1, st. m.
- halm2, st. m.
- helmo, sw. m.?
- halmackus, st. f.
- halmax
- halmaxis
- hlme
- -halmo1
- -halmo2
- halmuuurf, st. m.
- haloftra
- halog-
- halôn, sw. v.
- holôn, sw. v.
- avur-gi-halôn, sw. v.
- gi-halôn, sw. v.
- gi-holôn, sw. v.
- ir-halôn, sw. v.
- ir-holôn, sw. v.
- ût-gi-halon, as. sw. v.
- uuidar-halôn, sw. v.
- uuidar-holôn, sw. v.
- zuo-halôn, sw. v.
- zuo-holôn, sw. v.
- zuo-gi-halôn, sw. v.
- zuo-gi-holôn, sw. v.
- halptonot
- halpuuili
- hals, st. m.
- -hals, adj.
- halsâdra, st. sw. f.
- halsalz
- halsannum
- halsâri, st. m.
- halsbant, st. n.
- halsbein, st. n.
- halsberg, st. m.
- halsberga, st. f.
- halsboug, st. m.
- halsbc
- halschilt
- halsthrûh, st. f.
- halsthuuing, st. m.
- halselwrz
- halsetha
- halsfano, sw. m.
- halsgar(a)uu, st. n.
- halsgold, st. n.
- halsgoldôn, sw. v.
- hâlscara, st. f.
- halsketinna, st. sw. f.
- halslac
- halslag
- halslach
- halsledir
- halslîn, st. m.
- halsnestilst
- halsôn, sw. v.
- bi-halsôn, sw. v.
- int-halsôn, sw. v.
- halsꝑga
- halsphul(u)uui, st. n.
- halspg
- halsring, st. m.
- halsslag, st. m.
- halsslagôn, sw. v.
- halssleggen, sw. v.
- halsslegilôn, sw. v.
- halsstric, st. m.
- halssuht, st. f.
- halsta
- halstan
- halsthí von
- halstrua
- halstun
- halstuoh, st. n.
- halsuht
- halsunga, st. f.
- bi-halsunga, st. f.
- halsuth
- halsuuerfôn, sw. v.
- halsuuer, st. f. oder n.
- hâlsuuert, st. n.
- halsyeta
- halszierida, st. f.
- halt, adv. comp.
- -halt, st. n.
- halta, sw.?
- bi-halta
- haltan, red. v.
- bi-haltan, red. v.
- fir-haltan, red. v.
- gi-haltan, red. v.
- inne-haltan, red. v.
- haltanî, st. f.
- fir-haltanî, st. f.
- gi-haltanî, st. f.
- gi-haltannissa, st. f.
- bi-haltannussi, st. n.
- haltant, st. m.
- bi-haltantlîhho, adv.
- bi-haltanto, adv.
- gi-haltanto, adv.
- haltâra, sw. f.
- haltâri, st. m.
- bi-haltâri, st. m.
- bi-halteri, st. m.
- haltere
- haltero
- halti
- bi-haltî, st. f.
- -haltî
- bi-haltida, st. f.
| | halb praep., mhd. halbe, Lexer halb, nhd. halb. — Graff IV,885. Nur bei Notker belegt. halp: Npgl 108,27. Npw 101,3. — halb: Nb 27,26. 143,11. 157,6. 250,2. 328,1. 7. 329,5. 333,15. 335,6 (2). 355,11. 358,1 [31,3. 154,19. 170,26. 269,21. 358,24. 28. 359,24. 364,16. 366,13 (2). 388,27. 392,1]. Nc 754,6 [95,13]. NpNpw 15,7. 101,3. 118 P,113. Np 59, 13. 68,26. 108,22. Npgl 20,8. 21,2. 30,10. 70,19. 108,27. NpXgl 118 Epil. (= S. IX,16). Npw 101,3. in bezug auf jmdn. oder etw., hinsichtlich, wegen, um ... willen, m. vorangestelltem Gen. (mit fließendem Übergang vom Lokalen zum Kausalen): a) m. nominalem Gen.: chius ouh tero guoton halb . uuaz tien ubelen anauuizes si vide autem ex adversa parte bonorum Nb 250,2 [269,21]. tiu (intelligentia) sihet ouh an demo mennisken die tate . die gote guis sint ... unde note geskehenet . tero gotes uuizentheite halb . unde aber unnote mannes halb 335,6 [366,13]. (lichamin) halb pin ih arm . unde helfo durftig [vgl. egenum se dicit et pauperem humilitate carnis, Cass.] Np 108,22. vuanda er chuninch uuesenter [Bd. 4, Sp. 615] an got kedinget . unde sih imo undertuot . secundum hominem (menniscen halb) Npgl 20,8 (Npw nah demo mennisken). âne daz Christus sprichet ex persona membrorum (sinero lido halb) 30,10 (Npw uone sinen liden). mih tate du ex semine Dauid secundum carnem (fone Dauidis slahto lichamin halp) 108,27 (Npw nah demo fleiske). vsque huc Iudeus quantum ad corticem spernendus non credo (so vil vnze der rinde halb (im Gegensatz zum Mark, dem Wesentlichen) . waenich niht ist er ze versmahende) NpXgl 118 Epil. (= S. IX,16); — ferner: Nb 333,15. 355,11. 358,1 [364,16. 388,27. 392,1]. Npgl 21,2. 108,27 (beide Np secundum); b) m. pronominalem Gen. (mit Tendenz zum Komp., vgl. Sehrt, N.-Wortschatz u. N.-Glossar s. v. dero-, dîn-, irohalb adv., Schützeichel, Ahd. Wb. s. v. thîn-, irohalb adv.): nu solta ih aber dero anderro halb . so uilo sin sichurera sed tutior debui esse apud caeteros .i. apud senatum Nb 27,26 [31,3]. uuanda der rihtuom der sie gnuhtige tuon solta . iro selbero halb . ter tuot sie durftige anderro helfo [vgl. ut per se sine aliorum auxilio ditarentur, X.] 143,11 [154,19]. daz ein man sizzet ... toh iz sin halb uuola ze leibo mahti sin . uuanda er mahti iz fermiten haben 328,7 [358,28]. deste merun helfa duo uns dero arbeite . daz man unsih uuanet uuesen dînhalb helfelose da nobis auxilium de tribulatione Np 59,13. vuuoste uuerde iro anasidele. Also nu sehen . Ierusalem ist iro halb uuuoste 68,26. nihil es per te. Devm invoca (niuuuiht nebist du dîn halb . ruofe got ana) Npgl 70,19; — thes halb, thero halb ‘deswegen, derentwegen, deshalb (weil), weshalb, weswegen’: ter namo (sc. des keedeles) deshalb nieht kemeinet nedarf uuerden . ze mari . uuanda er ze einemo andermo triffet Nb 159,6 [170,26]. si leret unsih . taz menniskon tate . uuola ze leibo mugen uuerden . so filo iz ze iro selbero natura gestat . unde iro dero halb nehein not neist 328,3 [358,24]. Aquarius ist zeichenhafte . an dien beinen ... unde an zuein sternon zesaminechlebenten . die an sinemo uuinsteren teile sint . tero halber (S.-St. halb er) ze capricorno becheret ist . tar er urzeum habet Nc 754,6 [95,13]. min hindero teil . des halb ih homo bin . lerta mih pechennen dia finstri des todes NpNpw 15,7. also ih dina legem minnota . also hazzeta ih iro unreht . dero halb sie iniqui sint hazzeta ih sie . nals dero halb sie mennisken sint [vgl. ut demonstraret, non se in hominibus iniquis odisse naturam, qua homines sunt, sed iniquitatem, qua legi quam diligit, inimici sunt, Aug., En.] 118 P,113; — ferner: Nb 329,5 [359,24]. NpNpw 101,3 (2).
halb st. f. (auch st. m.) indecl. (vgl. Kögel S. 148, Braune, Ahd. Gr.13 § 207 Anm. 2, Meineke, Stud. S. 120, 189. 190). halp: acc. sg. Gl 1,74,4 (Pa K; -a rad. Ra). 256,22 (K Ra). halp I 9,21. F 13,22, halb Np 71,5. 108,30 s. zesauuûnhalb adv., halb Thoma, Glossen S. 9,23. 24 s. AWB thînanhalb, AWB mînanhalb adv. (acc. sg. m.); vgl. auch Meineke, Stud. S. 120, 189. 190. Seite, in adverbieller Verbindung: in eina halb ‘auf der einen Seite’ (vgl. ein(a)halb adv.): in aina (ein K) halp upiror (hinont enont R) daz ist fona desemo ante cis vel citra id est de ista parte Gl 1,74,4 (vgl. Splett, Stud. S. 135, der in ein Kürzung aus eina sieht u. entgegen Kögel S. 148 keinen Genuswechsel des indecl. Fem. zum Neutrum annimmt); hierher wohl auch: in eina halp feortha teil rihhes tetarce (d. i. tetrarchia ‘Gebiet eines Vierfürsten’, vgl. Splett, Stud. S. 384) quarta pars regni 256,22 (zur Übers. u. zum Einfluß durch das Interpretament vgl. Splett a. a. O.); die Bed. ‘Gegend, Gebiet’ für halb ist wohl weniger wahrscheinlich. [Bd. 4, Sp. 616] Komp. ander-, bêda-, beiden-, thînan-, thisa-, ein(a)-, innarûn-, innan-, iogi[h]uuedar-, io[h]uuedar-, mîn-, mînan-, nidar-, nord-, nordar-, ôstar-, sund-, sundar-, unsêr-, ûzzan-, ûzzar-, ûzzarûn-, uuestar-, uuinistar-, zesauuûnhalb adv.; Abl. -halbri, -halbo adv. Vgl. halba.
halba st. sw. f., mhd. nhd. halbe; as. halva, half (vgl. Holthausen, As. Wb. S. 30), mnd. halve, half, mnl. halve; afries. halve; ae. healf; an. halfa; got. halba. — Graff IV,885 ff. Stark: halp-: gen. sg. -o Gl 2,196,72 (M, 4 Hss.); dat. sg. -o 1,305,19 (M). 328,25 (M, 3 Hss.). 350,49 (M, 4 Hss.). 479,49 (M, 5 Hss.). 2,170,18 (clm 6277, 9. Jh.). 181,29 (M, 4 Hss.). 659, 15; -a 1,328,28 (M). 2,181,30 (M); -] 1,305,20 (M, clm 4606, 12. Jh.; oder indekl. st. f.?); acc. sg. -a 2,639,38. — halb-: dat. sg. -u Gl 1,278,25 (Jb-Rd). 312,9. 316,34 (Rb). 380,36 (Rb; l aus b korr., Steinm.). 2,47,4. 775,13; -o 1,328,27 (M). 388,60 (Rb; b aus angefangenem p korr., Steinm.). 409,40 (Rb). 2,33,23. 318,55. 694,1 (-o unsicher, Steinm.). 4,3,22 (Jc; h aus Korr., Steinm.). Gött. Nachr. 1927,95. Tiefenbach, Aratorgl. S. 29,12. Nb 305,9 [332,11]; -a Gl 1,529,50 (M). 725,3 (2 Hss.). 4,351,30. 5,18,19; -e 1,328,27 (M, 2 Hss.); acc. sg. -a 2,357,3 (Sg 299, 9./10. Jh.). 34 (Sg 299, 9./10. Jh., clm 14754, 9. Jh.). 358,15. 4,16,61 (Jc). S 116,46 (2). 57. Npw 141,5; acc. pl. -a Nc 735,5 [67,20]. — halfu: dat. sg. Gl 2,714,27; haluo: dass. Gl L 329. 730 [81 (2)]. Pw 55,10. Schwach: halp-: dat. sg. -un Gl 1,529,49 (M, 5 Hss.). 806,31 (M). 2,170,72 (clm 6277, 9. Jh.). 650,31; -in 1,328,29 (M); acc. sg. -un 2,179,33 (M, 5 Hss.); -in 35 (M). — halb-: dat. sg. -un Gl 2,23,15. NpNpw Cant. Abac. 3; -in Gl 1,328,29 (M); acc. sg. -un Gl 2,488,65. S 384,2. 5. O 5,11,12; acc. pl. -un 1,32. — halu-: dat. sg. -un Gl 2,576,8 = Wa 90,25 (Düsseld. F. 1, 9. oder 10. Jh.?); -on Gl L 296 [82]. Nicht eindeutig: halp-: nom. sg. -a Gl 2,440,67; dat. pl. -on 231,36 (S. Flor. III 222 B, 9. Jh., Wien 949, 9./10. Jh.); -un 2,49. 126,35 (M, 5 Hss.). — halb-: nom. sg. -a Gl 2,412,18. 528,5. 549,15. 4,11,46 (2; Jc). 91,48 (Sal. a 1). 157,54 (Sal. c). Hbr. I,93,819 (SH A); dat. pl. -om Gl 1,316,44 (Rb). 447,10 (Rb). 469,6 (Rb; l aus b rad., vgl. Gl 5,93,6); -on 2,511,69 (2 Hss.). 513,47. Nk 489,29 [136,17] (-ôn). NpNpw 106,3. Np 31,10. W BCK 67,5; -en Npw 31,10. — haluon: dat. pl. W A 67,5. Hierher wohl auch: halbun: dat. pl.? Gl 2,27,22 (nach von Gadow, Aratorgl. S. 29,20 acc. pl.; lat. gen. pl.). Tiefenbach, Aratorgl. S. 17,22 (vgl. Glossar S. 58). Verschrieben: halpero: dat. sg. Gl 1,350,50 (M, clm 22201, 12. Jh.; vgl. auch Matzel § 9 S. 6 f.). 1) Seite: a) Seite des menschlichen Körpers: inti sluac sie in dera tauganorun halbo arspello et percussit (manus domini) in secretiori parte natium [Azotum et fines eius, 1. Reg. 5,6] Gl 1,409,40; bildl.: halpun [dominus enim erit in] latere [tuo, et custodiet pedem tuum ne capiaris, Prov. 3,26] 529,49; b) lokale Seite eines Gegenstandes, Raumes u. a.: in halbo des perakes [pergimus ad locum nostrum, qui est] in latere montis [Ephraim, Jud. 19,18] Gl 1,388, 60. halpun [filii tui de longe venient, et filiae tuae] de latere [surgent, Is. 60,4] 806,31 (oder adverbieller acc. sg. f.? Hss. auch irhalbûnlîhhon, -lîhho). halbun [quatuor est] laterum [discretus partibus orbis, Ar. I,113] 2,27,22. Tiefenbach, Aratorgl. S. 17,22 (vgl. o. Formenteil). halbo [Sicanio] lateri (plage) [... vicina, Melite, Ar. II,1127] Gl 2,33,23 (vgl. von Gadow, Aratorgl. S. 76,347). 775,13 (vgl. Beitr. (Halle) 85,240). Tiefenbach, Aratorgl. S. 29,12. halpa [dextra Petrum] regio [tectis tenet aureis receptum, Prud., P. Petri et Pauli (XII),31] Gl 2,440,67. (got) chumet fone dero [Bd. 4, Sp. 617] halbun montis Syna [vgl. Pharan locus est vicinus monti Sina, Randgl.] NpNpw Cant. Abac. 3 (vgl. auch 2); bildl.: halpun [quod discussis omnibus] lateribus [actionum tuae fraternitatis, Decr. Inn. XLIV p. 205] Gl 2,126,35. halpo [cum ad sola quae interiora sunt nititur (der Priester), in nullo delectationis infimae] latere [flectatur, Greg., Cura 2,3 p. 15] 181,29. halpo [gravis quidem praedicatori labor est ... et palaestrarum more in diversi] lateris [arte se vertere, ebda. 3,37 p. 97] 196,72. 2) Richtung: halpo [nec sidus] regione [viae litusve fefellit, Verg., A. VII,215] Gl 2,659,15. halbo [namque avia cursu dum sequor et nota excedo] regione (parte) [viarum, ebda. II,737] 694,1. halba regione [ebda.] 4,351,30. halfu [fallitque timor] regione [viarum, ebda. IX,385] 2,714,27. in uuelicha halba quorsus [vgl. quorsum quodcumque qua in parte oder: quorsum in quam parte est sive tegumentum, CGL IV,560,6.7] 4,16,61 (vgl. 1 b). 3) Gegend: a) allgem.: zi sundarun halbu [ascendit ergo Abram de Aegypto ...] ad australem plagam [Gen. 13,1] Gl 1,316,34. halba [pastores erant in] regione [eadem vigilantes, Luc. 2,8] 725,3. 5,18,19. sundaroniskero halbo meridiem plagam [ohne Kontext] 2,318,55. halba [praeceptor Belia mihi, domo et] plaga [mundus (Ausg. auch domus et plaga mundi), Prud., Psych. 714] 412,18. 549,15. zi halbo ad plagam 4,3,22. mit argento nelosta er sie . nube mit sinemo ... sanguine. Die er samenota fone allen halbon dero uuerlte a solis ortu et occasu . ab aquilone et mari NpNpw 106,3; hierher wohl auch: halba regio Gl 4,91,48. 157,54; b) Himmelsgegend: halpun [caelo suspensa remoto astra gemunt tactusque prius vix cernitur] axis [Av., Poem. lib. 3,208] Gl 2,2,49. halbun [Lucifer idcirco deserto] climate (parte) [caeli nigra satellitibus stipatus tartara farsit, Aldh., De octo princ. vit. = De virg. 2741] 23,15. halba [Solem certa tenet regio,] plaga [certa coercet, Prud., Symm. I,328] 528,5 (halba kann auch zu regio desselben Verses gehören, Steinm. hdschr.). haluun [scissa silex, quae sitientibus dat potum populis] axe (caeli) [sub igneo, Prud., H. ad inc. luc. (V) 92] 576,8 = Wa 90,25 (vgl. Stührenberg, Prudentiusgl. S. 49). halpa [quaque redit medium Rhodope porrecta sub] axem [Verg., G. III,351] 639,38. halpun [nudoque sub aetheris] axe [ingens ara fuit, Verg., A.II,512] 650,31. himilisc halba (daneben halba) plaga [caeli pars vel tractus, CGL IV,548,18] 4,11,46. halba plaga pars caeli pars Hbr. I,93,819. sar ane tuuala ilton Iouis herechnehta in misseliche halba des himelis per diversas caeli regiones approperant Nc 735,5 [67,20]. 4) halba in festen präpositionalen, vor allem in festen adverbiellen Verbindungen (adverbieller Akk. Sg. oder Dat. Plur.), die auf dem Wege zum Kompositum, vor allem zum Adverb sind: bî halbu, bî halbûn, bî halbôn (vgl. auch bî Ahd. Wb. 1,963 f.; vgl. mhd. behalben adv.): a) an/auf der Seite (gegenüber), zur Seite, seitlich: pi fearu pi halbu [occurreruntque Moysi et Aaron, qui stabant] ex adverso (e contra in parte) [, egredientibus a Pharaone, Ex. 5,20] Gl 1,278,25. pi halbu [(Cain) habitavit profugus in terra ad orientalem ] plagam [Eden, Gen. 4,16] 312,9. pi halbu Hiericho [(terminus) pergens] iuxta latus Iericho [septentrionalis plagae, Jos. 18,12] 380,36. pi halpo [pater scilicet, et filius, tulerunt eum (den Engel)] in partem (Hss. parte) [Tob. 12,5] 479,49. bi halbu [cum dicis novem, impudicum] e regione [compones, Beda, De rat. temp. 1 p. 296] 2,47,4. pe halbo [et ecce bestia alia similis urso] in parte [stetit, Dan. 7,5] Gött. Nachr. 1927,95; — übertr.: nebenbei: pi halpun [(die Beruhiger) quaedam vero subtiliter proferant, in quibus] ex obliquo [Bd. 4, Sp. 618] [furentis animum pungant, Greg., Cura 3,16 p. 58] Gl 2,170,72. tanne die behalbo uuortenen questiones . êr ze guisheite chomen sin. Id est . ut incidentes questiones quę a latere surgunt . prius enodatę . fidem tribuant reliquis a te propositis Nb 305,9 [332,11]; b) zur Seite weg, zurück, bildl.: behaluon [qui quaerunt animam meam ... convertantur] retrorsum [, et revereantur qui volunt mihi mala, Ps. 39,15] Gl L 296 [82]. behaluo (Quak konjiz. zu -haluon) [tu vero odisti disciplinam et proiecisti sermones meos] retrorsum [Ps. 49,17] 329 [81]. behaluo (Quak -on) [confundantur et convertantur] retrorsum [Ps. 128,5] 730 [81]. than bekeron sulun fiunda mine behaluo (Quak -on) tunc convertentur inimici mei retrorsum Pw 55,10; vgl. zu dieser Bed. de Grauwe 1 § 42 s.v. behaluo/behaluon adv.; diese Belege sind unter bî Ahd. Wb. 1,953 ff. nachzutragen; c) übertr. von räuml. Vorstellungen auf zeitliche: nach und nach, allmählich: pi halpon [qui enim peccata minima flere ac devitare negligit, a statu iustitiae non quidem repente, sed] partibus [totus, cadit, Greg., Cura 3,33 p. 92] Gl 2,231,36. fona halbu ‘von der einen Seite her (gesehen), einerseits (gegenüber dem anderen)’: vona halpo [propter frigus piger non arat, dum parva] ex adverso [mala metuit, et operari maxima praetermittit, Greg., Cura 3,15 p. 56] Gl 2,170,18. ingagan thero halbu ‘gegenüber (einer best. Stelle)’: ingagan dero halpo [hic erit ferus homo: ... et] e regione [universorum fratrum suorum figet tabernacula, Gen. 16,12] Gl 1,305,19. ingagan dero halpo [castrametati sunt in eodem loco, ibique Israel fixit tentoria] e regione [montis, Ex. 19,2] 328,25. ingagan dero halpo [inferet sanguinem eius (des Opferbockes) intra velum ... ut aspergat] e regione [oraculi, Lev. 16,15] 350,49. allên halbôn ‘auf allen Seiten, in/nach allen Richtungen, allenthalben’ (vgl. alahalba st. f. in adverbiellen Verbindungen): tiu chit man allen halbon uz tizen . tiu gelicho skeitunga tuont e diverso autem dividi alterutrum dicuntur . quae secundum eandem divisionem sunt Nk 489,29 [136,17]. er beuuarot sie allen halbon so . daz in nehein tara gescehen nemag [vgl. et bene dixit, circumdabit, ut non sit locus relictus unde possit ad eos diaboli hostilitas introire, Cass.] NpNpw 31,10. uon dannen habo ih dih allen halbon beuuaret mit angelicis praesidiis uuider demo tuiuele W 67,5. beidên halbôn ‘auf beiden Seiten’ (vgl. beidênhalb adv.): pedem halbom [divisit ea (die Tiere) medium, et utrasque partes contra se] altrinsecus [posuit, Gen. 15,10] Gl 1,316,44. pedem halbom [duo ostia de lignis abiegnis] altrinsecus [3. Reg. 6,34] 447,10. pedem halbom [(der Thron Salomons) brachiola duo] altrinsecus [2. Paral. 9,18] 469,6; bildl.: peden halbon [obliqua sese conserunt divortia] hinc inde [textis orbitis, Prud., Apoth., Praef. II,10] 2,511,69. eina halbûn, einên halbôn ‘auf der einen Seite’ (vgl. ein(a)halb adv.): eine halbun hinc [cruoris fluxit unda, lympha parte ex altera, Prud., H. o. horae (IX)86] Gl 2,488,65. einen halbon [labitur] hinc [pulsus puer hydrius, inde sagittae, Prud., Apoth. 622] 513,47. fior halbûn ‘auf/nach allen vier Seiten’: leg iz (das Kreuz) nidarhaldaz — iz zeigot imo (Christus) iz allaz fiar halbun umbiring, allan thesan woroltring [vgl. iacens crux quatuor mundi partes appetit, Alc., De div. offic. 18] O 5,1,32. gi[h]uuedara halba, io[h]uuedara halbûn ‘auf jeder Seite (von beiden), nach jeder Seite hin’ (vgl. iogi[h]uuedarhalb adv.): gihuuedara halba [deus divisit subito Rubrum mare ac dilatatis] utrimque [Bd. 4, Sp. 619] (ex utraque parte) [marginibus rigentium undarum in montis faciem latera erecta suspendit, Oros. 1,10 p. 56] Gl 2,357,34; bildl.: iouvedara halpun utrobique [ergo (Moses) humilis,] utrobique [subiectus, Greg., Cura 1,7 p. 8] 179,33. mîna halba, mîna halbûn ‘auf meiner Seite, meinerseits’ (vgl. mînhalb adv.), bildl.: ‘so wemo ir (die Jünger)’ quad (Christus), ‘giheizet, ir sunta mo bilazet, giwisso wizit ana wan, ist mina halbun sar gidan’ O 5,11,12. darumbe sah ih mih, uuer mina halba uuare: unde neheinir neuuas der mina gotheit irchande considerabam ad dexteram et videbam Npw 141,5. nidarûn halba ‘an der unteren Seite, unterhalb von’ (vgl. nidarhalb adv.): in Rabanesbrunnon, nidarun halba Uuirziburg S 116,46. ôstarûn halba ‘auf der östlichen Seite, östlich’ (vgl. ôstarhalb adv.), m. Gen.: ostarun halba Moines S 116,46; — uuestarûn halba ‘auf der westlichen Seite, in westlicher Richtung, westlich’ (vgl. uuestarhalb adv.), m. Gen.: unzen den brunnon, so dar uuesterun halba Moines S 116,57; Glosse: uuestarun halba [haec (Asia)] occasum versus [a dextra sui sub axe septentrionis incipientem contigit Europam, Oros. 1,2 p. 9] Gl 2,357,3. 358,15. uuinistarûn halbûn ‘auf der linken (Körper-) Seite’ (vgl. uuinistarhalb adv.) — zesauuûn halbûn ‘auf der rechten (Körper-)Seite’ (vgl. zesauuûnhalb adv.): siuuelich man odor wib firgihdigod uuerde . zeseuuen halbun ... Ob ez imo abor uuinsturunhalbun si S 384,2. 5. Komp. ala-, ana-, io[h]uuedar-, ni[h]uuedar-, nord-, ôstar-, ôst-, sundar-, sund-, uuesthalba; Abl. -halbôn; ferner helbiling, halftanôd; vgl. ferner AWB halb st. f. (auch st. m.) indecl.; halb praep. Vgl. Heinle, Festschr. Matzel S. 165 ff.
-halbri vgl. bêden(t)halbri.
halbbrunnan part.-adj.; an. hálfbrunninn. — Graff III,306 s. v. brinnan. halp-prunnanes: gen. sg. m. n. Gl 2,434,40 (clm 14395, 11. Jh.; getrennt geschr.). halb verbrannt, vom Körper: [vapor (des Scheiterhaufens) senescens langueat, ... tormenta sensim temperet] semiustulati (Hs. sem-) [corporis, Prud., P. Laur. (II) 348].
halbe NpNpw 28,7 (2, = Npw 7/8) s. AWB halb adj.
hlbe Gl 3,122,40 s. AWB helbi.
halbezzan part.-adj. — Graff I,527. halp-ezanen, -ezonen: dat. pl. Gl 2,458,44 (11. Jh.). — halb-ezzen: Grdf. Gl 2,4,34 (11. Jh.). halb verzehrt, nur teilweise aufgegessen: halbezzen semesum [namque gerebat (Eva) adservans misero pomum exitiale marito, Av., Poem. lib. 2,240] Gl 2,4,34. halpezanen ambesis [dapibus cumulatim adgesta redundant fercula, Prud., Apoth. 717] 458,44.
halbfisc st. m., mhd. Lexer halpvisch, nhd. DWB halbfisch; as. halffisk (vgl. Holthausen, As. Wb. S. 30), mnd. halfvisch. — Graff III,709. Nur im Nom. Sing. belegt. halp-fisc: Gl 3,84,65 (SH A); -visch: 456,44. — halb-visz: Gl 3,47,26. — half-uisc: Gl 3,369,47 (Jd); -fisg: 683,51 (Berl. Ms. lat. 8° 73, 11. Jh.); -fisch: 720,46. Verschrieben: halvihc: Gl 3,47,26; halfhis: 4,207,4 (sem. Trev., 11./12. Jh.). flacher Fisch, Plattfisch, Bez. vor allem für die Platteise u. die Scholle: halbvisz pecten (-us, vgl. Diefb., Gl. 418 c) Gl 3,47,26. 84,65. 456,44. uranoscopus (i. pectenus, vgl. ebda. 629 c) 369,47. platesia (vgl. ebda. 441 a) 683,51. 720,46. 4,207,4 (Hs. plateha). [Bd. 4, Sp. 620]
halbgiloubîg adj., mhd. Lexer halpgeloubec. — Graff II,74. halb-ge-loubiḡ: acc. pl. Gl 3,413,2; -lovbege: dass. 419,79. 80; alle Hd. ‘halbgläubig’, substant.: Bez. für den Katechumenen, der erst im christlichen Glauben unterrichtet wird u. noch nicht getauft ist (vgl. Buchb. 6,52): halbgeloubigen cathecumenos Gl 3,413,2. 419,79. 80.
halbgiskeid st. n.; vgl. mhd. Lexer halpscheit. — Graff VI, 438. halp-gi-sceit: acc. sg. Gl 2,274,16/17 (M); -sceid: dass. 16 (M, 2 Hss.). die Hälfte (des Besitzes): halpgisceid [valuit namque Zacchaeo] dimidium [substantiae, Greg., Hom. I,5 p. 1451]. Vgl. halftanskeid. |
| halb
| | a) m. nominalem Gen.: chius ouh tero guoton halb . uuaz tien ubelen anauuizes si vide autem ex adversa parte bonorum Nb 250,2 [269,21]. tiu (intelligentia) sihet ouh an demo mennisken die tate . die gote guis | | b) m. pronominalem Gen. (mit Tendenz zum Komp., vgl. Sehrt, N.-Wortschatz u. N.-Glossar s. v. dero-, dîn-, irohalb adv., Schützeichel, Ahd. Wb. s. v. thîn-, irohalb adv.) | | halba
| | 1) Seite: | | | a) Seite des menschlichen Körpers: inti sluac sie in dera tauganorun halbo arspello et percussit (manus domini) in secretiori parte natium [Azotum et fines eius, 1. Reg. 5,6] Gl 1,409,40; bildl.: | | | b) lokale Seite eines Gegenstandes, Raumes u. a.: in halbo des perakes [pergimus ad locum nostrum, qui est] in latere montis [Ephraim, Jud. 19,18] Gl 1,388, 60. halpun [filii tui de longe venient, | | 2) Richtung: halpo [nec sidus] regione [viae litusve fefellit, Verg., A. VII,215] Gl 2,659,15. halbo [namque avia cursu dum sequor et nota excedo] regione (parte) [viarum, ebda. II,737] 694,1. halba | | 3) Gegend: | | | a) allgem.: zi sundarun halbu [ascendit ergo Abram de Aegypto ...] ad australem plagam [Gen. 13,1] Gl 1,316,34. halba [pastores erant in] regione [eadem vigilantes, Luc. 2,8] 725,3. 5,18,19. sundaroniskero | | | b) Himmelsgegend: halpun [caelo suspensa remoto astra gemunt tactusque prius vix cernitur] axis [Av., Poem. lib. 3,208] Gl 2,2,49. halbun [Lucifer idcirco deserto] climate (parte) [caeli nigra satellitibus | | 4) halba in festen präpositionalen, vor allem in festen adverbiellen Verbindungen (adverbieller Akk. Sg. oder Dat. Plur.), die auf dem Wege zum Kompositum, vor allem zum Adverb sind: | | a) an/auf der Seite (gegenüber), zur Seite, seitlich: pi fearu pi halbu [occurreruntque Moysi et Aaron, qui stabant] ex adverso (e contra in parte) [, egredientibus a Pharaone, | | b) zur Seite weg, zurück, bildl.: behaluon [qui quaerunt animam meam ... convertantur] retrorsum [, et revereantur qui volunt mihi mala, Ps. 39,15] Gl L 296 [82]. behaluo (Quak konjiz. zu -haluon) [tu | | c) übertr. von räuml. Vorstellungen auf zeitliche: nach und nach, allmählich: pi halpon [qui enim peccata minima flere ac devitare negligit, a statu iustitiae non quidem repente, sed] partibus [totus, cadit, Greg., Cura 3,33 p. |
|