Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
mârida bis marisere (Bd. 6, Sp. 287 bis 289)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis mârida st. f.; as. māritha, mnl. maerde; ae. mǽrþu; an. mærđ; got. meriþa. — Graff II,826.
mar-ith-: nom. sg. -a Gl 1,128,36 (K; oder acc.?). 211,7. 222,21. 23 (alle K); -id-: dass. -a 128,36 (Pa). 211,7. 222,21. 262,38 (alle Ra). 280,27 (Jb-Rd). 445,9 (Rf). 2,75,22. 250,14 (M). Glaser, Griffelgl. S. 191,118 (clm 6300, Gll. 8. oder 9. Jh.; oder nom. acc. pl.?); dat. sg. -u Gl 2,19,24. Mayer, Griffelgl. S. 65,248. 73,300 (beide Vat. Ottob. lat. 3295, Gll. 9. Jh.?); -o Gl 2,636,37; acc. sg. -a 60,11 (2 Hss.). 64,37. 75,40. 227,9 (S. Flor. III 222 B, Gll. 9. Jh. (?); oder pl.?). 345,12 (clm 6325, Gll. 9. Jh.?). Beitr. 73,228 (vor Gl 4,336,3). T 79,11; dat. pl. -on Gl 2,22,14; -ed-: nom. sg. -a W 123,3 (BCF) [221,21]; -the: dass. ebda. (A; zum Ausfall von -i- vgl. Sanders, Leid. Will. S. 176 Anm. 335). — mer-id-: nom. sg. -a Gl 4,265,19 (mͬei-; vgl. Moulin-Fankhänel, Würzb. Ahd. (Habilschr.) S. 253, zum Umlaut im Mfrk. vgl. a. a. O. S. 274); -ed-: dass. -a WK 123,3.
Verschrieben: coaridia: nom. sg. Gl 1,262,38 (K; l. maritha Steinm.).
imarida AfdA. 26,203 = Wa XIV,21 s. AWB gimâritha as. [Bd. 6, Sp. 288]
1) Kunde, Gerücht:fama marida aliquando liumunt [zu:] fama [pervenit ad David, dicens: Percussit Absalom omnes filios regis, 2. Reg. 13,30] Gl 1,280,27. liumunt marida [maior est sapientia et opera tua, quam] rumor [, quem audivi, 3. Reg. 10,7] 445,9. maridu [Hilarion ..., quem praesens crebro mundus] rumore [celebrat, Aldh., De Virg. 800] 2,19,24. marida [de monasterio ... praefati famuli dei (sc. des Abtes Libertinus)] rumor [exierat, quod pecunias multas haberet, Greg., Dial. 1,2 p. 157] 250,14. cale merida [quibus (Ruth u. ihre Schwiegermutter) urbem ingressis,] velox [apud cunctos] fama [percrebruit, Ruth 1,19] 4,265,19 (vgl. Moulin-Fankhänel, Würzb. Ahd. (Habilschr.) S. 253). tho gihorta Herodes marida thes heilantes inti allu thiu dar vvurdun fon imo audivit autem Herodes famam Ihesu et omnia quae fiebant ab eo T 79,11. diu mareda dinero praedicationis ... diu ist also suoze samo epfelo stank [vgl. malorum novitas suaves exalat ut auras: sic et odoriferi bona diffamatio verbi, Expos.] W 123,3 [221,21]; hierher wohl auch: unrat hungar marida elogium famam Gl 1,128,36 (zur Verwechslung des Lemmas fama mit fames vgl. Splett, Stud. S. 196). maritha kikunt edho maritha opinio notitia vel fama 222,21. 23 (zur gleichen Übers. zu verschiedenen lat. Wörtern innerhalb einer Glossengruppe vgl. Splett a. a. O. S. 39 Anm. 200).
2) Bekanntmachung, Verlautbarung: marida [memoriae mandet (exorcista) de scripturarum sacramentis, unde exerceat donum quod illi est a spiritu sancto concessum, secundum apostoli] praeconium [Is., De off. 2,13 p. 793] Gl 2,345,12; — von rechtlichen Bestimmungen: maridu [de homicidiis non sponte commissis, prior quidem] definitio (Hs. defitio) [post septennem poenitentiam perfectionem consequi praecepit, Halitg., De vitiis p. 681B] Mayer, Griffelgl. S. 65,248 (zum Dat. für verschr. u. mißverstandenen lat. Nom. vgl. Mayer z. St.). maridu [iuste censuit sancta et magna synodus ut, si quis inventus fuerit post hanc] definitionem [usuras accipiens ... deiiciatur a clero, ebda. p. 688B] ebda. S. 73,300 (zum Dat. für lat. Akk. vgl. Mayer z. St.); — in rühmender, lobender Absicht: Lobesrede: marida [qui (Paulus) cum blanda haec vitae eorum] praeconia [praemisisset, Greg., Cura 3,8 p. 42] Gl 2,227,9. marida [quem (Hiob) nimirum novimus ... magna creatori] praeconia [humili mente reddidisse, Greg., Mor. in Job IV,1 p. 638C] Glaser, Griffelgl. S. 191,118; — von Zukünftigem: Prophezeiung, Weissagung: maritha uuizinunc lera vaticinium prophetatio prosagium Gl 1,262,38.
3) Ruhm: marida [nobilitas favorque popularis quae videntur quandam] claritudinem [conparare, Boeth., Cons. 3,2 p. 52,31] Gl 2,60,11. 64,37. 75,40. marida [quibus optimum quiddam] claritas [videtur, hi vel belli vel pacis artibus gloriosum nomen propagare festinant, ebda. 22] 22. mit marido [mox tamen ardentis accingar dicere pugnas Caesaris et nomen] fama [tot ferre per annos, Tithoni prima quot abest ab origine Caesar, Verg., G. III,47] 636,37 (nach Gl.-Wortsch. 6,282 noch Gl. laus). merida [innumeros homines sublimia facta et virtutis honos in tempora longa frequentant, adcumulant quorum] famam [laudesque poetae, Juv., Praef. 8] Beitr. 73,228 (vor Gl 4,336,3).
4) Ansehen: maridon [inclita haec fuerat generosa stirpe parentum, nobilibus] titulis [vitae cunabula sumens, Aldh., De Virg. 2174] Gl 2,22,14.
5) Wohlklang, Harmonie: maritha suuazzi stimna modulacio dulcido vocis Gl 1,211,7. [Bd. 6, Sp. 289]
 
Artikelverweis 
fir-mârida (auch -idî in späten Hss., vgl. Kluge, Stammb.3 § 125) st. f.
uir-maride: dat. sg. S 144,15 (BB).
Verschrieben: fir-manidi: dat. sg. S 144,14 (WB; Ausg. -maridi).
öffentliches Reden, Gerede: ich habe gisundot ... in unchuste, in uirmaride, in uirruogide.
 
Artikelverweis 
[gi-mâritha as. st. f.
i-marida: nom. sg. AfdA. 26,203 = Wa XIV,21 (Jh; nach Gl 2,717,32; zu i- für gi vgl. Gallée3 §§ 148,11. 249; i- wohl nicht als Einfügungszeichen oder für lat. id est zu nehmen).
Kunde, Nachricht: imarida fama [... finitimos et clari nomen Acestae excierat, Verg. A. V,106].]
 
Artikelverweis 
ir-mârida st. f.
er-marida: acc. sg. Gl 2,760,8/9 (Sg 557, Gll. 11. Jh.).
Bekanntheit: turch tiea ermarida sinero cito [veniam ad illud, quod] propter temporum notam [semper occuluit, sed nos celare non potuit, Sulp. Sev., Dial. 3,11 p. 208,12].
 
Artikelverweis 
mariendistel mhd. st. m. oder f., nhd. mariendistel f.; mnd. mâriendîstel (vgl. Lasch-Borchling, Mnd. Hwb. 2,911 s. v. Mâria).
marien-distel: nom. sg. Gl 3,560,13 (clm 615, Hs. 14. Jh.).
Mariendistel, Silybum marianum Gaertner (vgl. Marzell, Wb. 4,330 ff.): mariendistel labium Veneris (1 Hs. sant Marien distel, entgegen Björkman, ZfdWortf. 3,298 nicht als Komp. aufgefaßt, s. thistil; das lat. Lemma weist eher auf die Schuttkarde, Dipsacus silvester L., vgl. Marzell, Wb. 4,332 u. 2,150; vgl. auch Alphita p. 89a).
 
Artikelverweis 
-mârîg s. ?urmârîg.
 
Artikelverweis 
marigreoz F 10,13. 14 s. merigrioz.
 
Artikelverweis 
marii Gl 4,17,15 s. AWB maro.
 
Artikelverweis 
maris Np 96,8 s. meri.
 
Artikelverweis 
mârisagâri st. m., mhd. Lexer mærsager, nhd. dial. schweiz. mä̂risager Schweiz. Id. 7,422; vgl. nhd. (älter) DWB märensager. — Graff VI,108.
Erst ab dem 12. Jh. belegt. Alle Belege im Nom. Sing.
mari-sag-are: Gl 3,142,27 (SH A); mar-: 27/28 (SH A); -ere: 187,46 (SH B); -er: 142,28 (SH A). — mere-sag-ere: Gl 3,142,28/29 (SH A, 2 Hss.); mer- -er: 29 (SH A); -segere: 187,46 (SH B). Hbr. I,296,374 (SH A).
Verbreiter von Gerüchten: marisagare rumigerulus Gl 3,142,27. 187,46. Hbr. 1,296,347.
 
Artikelverweis 
marisere S 372,1,3 in der BeschwörungsformelContra rehin’ (Zürich C 58,12. Jh.): var in dinee. ciprige. in dine. marisere ist unklar. Webinger, Contra rehin S. 24 ff. liest var in dine e („in deinen Herrschaftsbereich“) ci prige in („zum Berg hinein“) dîne mari (= marhe) sêre („quäle deine Mähren“), vgl. hierzu s. v. marh. Vielleicht ist ciprige mit der älteren Forschung auch als gibirgi zu deuten (so Ehrismann, Lit.-Gesch. 1,115) u. marisere mit got. marisaiws ‘See’ (vgl. Feist-Lehmann S. 245 s. v. marei) zu vergleichen, also etwafahr in deine Gebirge, in deine Seen/Meere“, wobei auch diese Deutung problematisch ist, da ein eigentlich zu erwartendes, umgelautetes merisêo in ahd. Quellen sonst nicht belegt ist (vgl. auch MSD 2,302 f.). Wipf, Ahd. poet. Texte S. 279 liest in dine mare sewi („in deine leuchtenden Meere“), vgl. [Bd. 6, Sp. 290] dazu auch im Wessobrunner Gebet noh mano niliuhta noh der mareo seo S 16,5. Zur Stelle vgl. auch Grienberger, Beitr. 45,414.