Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
markôn bis zuo-markôn (Bd. 6, Sp. 295 bis 298)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis markôn sw. v. (vgl. daneben merken), mhd. marken; as. markon, mnd. merken; afries. merkia; ae. mearcian; an. marka. — Graff II,849 f.
march-: 1. sg. -on Gl 4,52,54 (Sal. a1, 5 Hss.). 53,35 (Sal. a1, 3 Hss.). Meineke, Ahd. S. 30,166 (Sal. a1); -en Gl 4,53,36 (Sal. a1, 3 Hss.; oder zu merken? Vgl. Parallelhss.); -o 62,59 (Sal. a1, 5 Hss.). 143,18 (Sal. c). Meineke, Ahd. S. 31,209 (Sal. a1); -e Gl 4,63,1 (Sal. a1); 3. sg. -ot 1,258,33 (R). Nk 391,10/11. 402,10 [32,5. 44,6/7]; 3. pl. prt. -otun Gl 2,759,31 (clm 14747,9. Jh.); ca-: part. prt. -ot 248,29 (Berl. Lat. 4° 676, 9. Jh.); ki-: dass. -ot 201,52. S 71,77 (Musp.). 226,22 (B); ke-: acc. sg. n. -ota Mayer, Griffelgl. Salzb. S. 75,154 (Salzb. St. Peter a VII 2, Gll. 9. Jh.); nom. pl. m. -ote Ni 539,30 [51,22/23]; ge-: part. prt. -ot Gl 2,55,61 (2 Hss.). Nk 391,9 [32,3].
marc-: 1. sg. -on Gl 4,200,51; -o 3,333,15 (SH g, 2 Hss.); 3. pl. -ont 2,145,30 (Frankf. 64, 9. Jh.); ki-: part. prt. -ot 210,65; gi-: part. prt. nom. pl. n. -odiu 157,27 (-k-; Oxf. laud. misc. 436, Gll. 9. Jh. (?); -k-).
1) be-, abgrenzen: marco collimito terminum facio Gl 3,333,15 (1 Hs. merken). marchon definio (1 Hs. definitio) 4,52,54 (3 Hss. merken). marcho ł enton (1 Hs. nur marcho) finio 62,59 (3 Hss. nur entôn, 1 Hs. merken). 143,18. Meineke, Ahd. S. 31,209; mit Akk.: sint sie (sc. angulares) aber definite . i. kemarchote mit temo nomine omnis . so sint sie uuilon samint uuar Ni 539,30 [51,22/23]. iro marcha habit lengi âne breiti . daz ist ter reiz . ter marchot sia (die Ebene) in mittemin Nk 402,10 [44,6/7].
2) bestimmen, festsetzen, beschließen: marchon destino 4,53,35 (2 Hss. merken). 200,51. Meineke, Ahd. S. 30,166. tiu marcha gat umbe alliu lebendiu . unz tara nemarchot homo nieht Nk 10/11 [32,5]; mit Akk.: gemarchot ist per decretum [zu: si in hoc vitae salo circumflantibus agitemur procellis, quibus hoc maximum propositum est pessimis displicere, Boeth., Cons. 1,3 p. 9,36] Gl 2,55,61. gimarkodiu [si tamen contentiosus adversus ea quae bene sunt] decreta [Cresc., Liber can. X p. 840] 157,27. camarchot deliberatum [fuerat ut apud beatum Januarium martyrem Praenestina via eius corpus poni debuisset, Greg., Dial. 4,26 p. 409] 248,29. kemarchota [unaquaeque (sc. anima) habeat ab ortu nativitatis in custodiam sui angelum] delegatum (Hs. deli-) [Hier. in Matth. 18,10, CCSL 77,159,572] Mayer, Griffelgl. Salzb. S. 75,154. denne uerit er (der Richter) ze deru mahalsteti, deru dar kimarchot ist S 71,77. .. sin kimarchot quatuor psalmi cum antephonas terminentur 226,22. mit animali uuirdit uuitor gemarchot . tanne mit homine plus autem in genere quam in specie determinatio fit Nk 391,9 [32,3].
3) bezeichnen, näher bestimmen: titulat marchot ł significat Gl 1,258,33. marcont [qui suo peccaverunt evidenter episcopo, excommunicati rationabiliter ab omnibus] aestimentur [Conc. Nic. V] 2,145,30; mit Akk.: kimarchot uuirdit [unde ipsum quoque episcopa- [Bd. 6, Sp. 296] tus officium boni operis expressione] definitur [Greg., Cura 1,8 p. 9] 201,52. 210,65.
4) aufzeichnen, vermerken: marchotun [tun illi stupentes ... diem et tempus] notant (Hs. -tabant) [sollicite requirentes, Greg. Turon., Mirac. Mart. 5 p. 898a] Gl 2,759,31.
Komp. ginôtmarkôn; Abl. markônto, markunga.
Vgl. merken.
 
Artikelverweis 
ana-markôn sw. v., mhd. anemerken. — Graff II,850 f.
ana-marcho: 1. sg. Gl 3,298,2 (SH d, Florenz XVI.5, 12. Jh.).
angrenzen: collimito [terminum facio, Hbr. II,234,95].
Vgl. anamerken.
 
Artikelverweis 
bi-markôn sw. v., mhd. Lexer bemarken. — Graff II,851.
pi-marchot: 3. sg. Gl 1,228,1 (Ra).
Verstümmelt: pi-marcho.: inf.? AJPh. 55,230 (clm 6293, 9. Jh.; vgl. Schulte, Gregor S. 184,74; n der Inf.-Endg. nach Schulte nicht mehr lesbar).
festsetzen, bestimmen: pimarchot pepigit Gl 1,228,1. pimarchon [qua ex re pensandum est quia in hoc quoque mundo visibili nihil nisi per creaturam invisibilem] disponi [potest, Greg., Dial. 4,6, PL 77,329,24] AJPh. 55,230.
Vgl. bimerken.
 
Artikelverweis 
fora-markôn sw. v.
fora-marcon: inf. Mayer, Glossen S. 8,18 (Augsb. K 10, Gll. 10. Jh.).
vorher erfahren: foramarcon [ita nonnunquam egressurae animae possunt etiam mysteria coelestia non per somnium, sed vigilando] praelibare [Greg., Dial. 4,26, PL 77,361B].
 
Artikelverweis 
fora-gi-markôn sw. v. — Graff II,850.
fora-ga-marchota: 3. sg. prt. Gl 2,345,35 (clm 6325, Gll. 9. Jh.?); -gi-: dass. 1,444,14 (Rf).
als Ziel bestimmen: foragimarchota [quia meum erat regnum, et me] praeposuerat (Hs. proposuerat) [omnis Israel sibi in regem, 3. Reg. 2,15] Gl 1,444,14. foragamarchota [quia virgo est, et carnem suam sanctificare] proposuit [Is., De off. 2,18 p. 807] 2,345,35.
 
Artikelverweis 
gi-markôn sw. v.; as. gimarkon; ae. gemearcian. — Graff II,850.
ka-march-: 3. sg. -ot Gl 2,345,24 (clm 6325, Gll. 9. Jh.?); inf. -on 1,136,27 (Pa; ca-); 3. pl. prt. -otun 2,344,45 (clm 6325, Gll. 9. Jh.?); 3. sg. conj. prt. -oti 247,21 (Berl. Lat. 4° 676, 9. Jh.; ca-); ki-: 3. pl. -ont Gl 2,104,50 (clm 14407, 9. Jh.); 3. pl. conj. -oen 1,277,31 (JbRd); 2. sg. imp. -o 65 (Jb-Rd); gi-: 3. pl. 2,157,33 -ont (Oxf. Laud. misc. 436, Gll. 9. Jh.?). — ki-marc-: inf. -on Gl 1,136,26 (K); gi-: 3. sg. prt. -ota T 241,1; -oda Gl 2,584,21 = Wa 98,27 (lat. prs.). 4,302,1 = Wa 59,18 (Ess. Ev.); ghi-: dass. -ota 1,380,49 (Ja).
ki-marachotos: 2. sg. prt. Gl 1,380,9 (Rb).
Verstümmelt: ki-marcho..: part. prs.? AJPh. 55,229 (vgl. Schulte, Gregor S. 177,60; der Rest des Wortes ist nicht lesbar; lat. part. prs.).
1) begrenzen: kimarachotos [qui] exterminasti (Hs. terminasti) [nos, exterminet te dominus, Jos. 7,25] Gl 1,380,9. [Bd. 6, Sp. 297]
2) angrenzen: kimarchont [non solum eorum (coepiscoporum), qui in tua sunt dioecesi constituti, sed etiam ad universos Carthaginienses ... vel eos, qui vicinis tibi] conlimitant (Hs. -minant) [hic inde provinciis, Decr. Sir. XV p. 193] Gl 2,104,50 (3 Hss. gimarko).
3) bestimmen, festsetzen, beschließen: kimarchoen [Aaron et filii eius intrabunt, ipsique] disponet (Hs. -ant) [opera singulorum, Num. 4,19] Gl 1,277,31. kimarcho kiuueli [nunc ergo] delibera [, et vide quem respondeam ei, qui me misit, sermonem, 2. Reg. 24,13] 65. ghimarcota decrevit [in illo die eos esse in ministerio cuncti populi, Jos. 9,27] 380,49. gimarchont [presbyteri qui sunt in agris ... ad solos tantum vicinos episcopos litteras] destinabunt (Hs. dis-) [Cresc., Liber can. XV] 2,157,33. camarchoti [ut ... (der Heilige Benedikt) iam etiam paene deserere eremum voluptate victus] deliberaret [Greg., Dial. 2,2 p. 213] 247,21. kamarchotun [exhinc iam] decreverunt [apostoli ... per omnes ecclesias septem diaconos qui ... quasi columnae altaris assisterent, Is., De off. 2,8 p. 789] 344,45. kamarchot [poenitentiae autem remedium ecclesia catholica in spe indulgentiae fidenter] alligat [exercendum, ebda. 2,17 p. 802] 345,24. gimarcoda [tum deinde cunctatus diu] decernit [Prud., P. Vinc. (V) 206] 584,21 = Wa 98,27. kimarcho .. [superna gratia] disponente [... multos a morte liberavit, Greg., Dial. 3,37, PL 77,312 C] AJPh. 55,229; mit Dat. der Pers. (nach lat. Vorbild): einlif iungoron giengun in Galileam in then berg thar in ther heilant gimarcota in montem ubi constituerat illis Ihesus T 241,1; — hierher wohl auch: patris. et me incarnari destituit gimarcoda [zu: quia descendi de caelo, non ut faciam voluntatem meam, sed] voluntatem eius, qui misit me [Joh. 6,38] Gl 4,302,1 = Wa 59,18.
3) unklar ist: cascapan caepanon camarchon (Pa), kiscapan edho noen kimarcon kiepanon (K) explanare Gl 1,136,26. 27 (der Zushg. der lat. Glossierung sowie der Bezug von gimarkôn zu explanareerläutern; glätten’, vielleicht im Sinne vonabgrenzen, näher bestimmen, verdeutlicheninterpretiert, sind unklar, vgl. dazu Splett, Stud. S. 205 ff.).
Abl. gimarkônto, gimarkunga, gimerkida; vgl. ungimarkôt.
Vgl. gimerken.
 
Artikelverweis 
ir-markôn sw. v.; ae. ámearcian.
ar-marhot: 3. sg. Beitr. 52,161 (clm 14379, Hs. 8./9. Jh.).
ausdrücklich festsetzen, bestimmen, Vok.-Übers. von exprimerezum Ausdruck bringen: armarhot [quia sine mutabilitate manentes sententias] exprimit [meus sermo qui transit, Greg., Hom. 1,1,4, PL 76,1080B] (zum lat. Lemma in dieser Bed. vgl. Mlat. Wb. III,1670,52 ff.).
 
Artikelverweis 
umbi-markôn sw. v. — Graff II,851.
umbe-marchotiu: part. prt. nom. sg. f. Nb 346,23/24 [261,10].
begrenzen: daz neheinen uuan nesi. Nube einfaltiu uuizentheit. Nehein mez habentiu . noh umbemarchotiu nullis terminis inclusa.
 
Artikelverweis 
untar-markôn sw. v. — Graff II,851.
under-marchôt: part. prt. Nk 401,16 [43,10].
etw. (durch gemeinsame Grenzen) unterteilen: tiu ueldslihti . mag undermarchot uuerden mit temo reize superficies lineam . s. potest sumere communem terminum.
Abl. untarmarkunga; vgl. untarmarclîhho. [Bd. 6, Sp. 298]
 
Artikelverweis 
gi-untar-markôn sw. v.
ge-under-marchon: inf. S 118,8 [K.-T. 7,313,9].
abgrenzen: daz chit knotmezon unde gescidon unde geundermarchon determinare est rebus certos fines et terminos dare et, quod confusum est, discernere.
 
Artikelverweis 
zuo-markôn sw. v.; ae. tómearcian. — Graff II,851 s. v. zuomarkôn.
zuo-marchent: 3. pl. Gl 2,123,70/124,1 (M, clm 14689, Hs. 12. Jh.; oder zu zuomerken?).
angrenzen: zuomarchent [non solum eorum (coepiscoporum), qui in tua sunt dioecesi constituti, sed etiam ad universos Carthaginienses ... vel eos, qui vicinis tibi] conlimitant (Hs. conliminant) [hic inde provinciis, Decr. Sir. XV p. 193] (4 Hss. zuomerken, 1 Hs. gimarko uuesan).
Vgl. zuomerken.

 

markôn
 1) be-, abgrenzen: marco collimito terminum facio Gl 3,333,15 (1 Hs. merken). marchon definio (1 Hs. definitio) 4,52,54 (3 Hss. merken). marcho ł enton (1 Hs. nur marcho) finio 62,59 (3
 2) bestimmen, festsetzen, beschließen: marchon destino 4,53,35 (2 Hss. merken). 200,51. Meineke, Ahd. S. 30,166. tiu marcha gat umbe alliu lebendiu . unz tara nemarchot homo nieht Nk 10/11 [32,5]; mit Akk.: gemarchot ist
 3) bezeichnen, näher bestimmen: titulat marchot ł significat Gl 1,258,33. marcont [qui suo peccaverunt evidenter episcopo, excommunicati rationabiliter ab omnibus] aestimentur [Conc. Nic. V] 2,145,30; mit Akk.: kimarchot uuirdit [unde ipsum quoque episcopa
 4) aufzeichnen, vermerken: marchotun [tun illi stupentes ... diem et tempus] notant (Hs. -tabant) [sollicite requirentes, Greg. Turon., Mirac. Mart. 5 p. 898a] Gl 2,759,31.
 
bi-markôn
 Verstümmelt: pi-marcho.: inf.? AJPh. 55,230 (clm 6293, 9. Jh.; vgl. Schulte, Gregor S. 184,74; n der Inf.-Endg. nach Schulte nicht mehr lesbar).
 
gi-markôn
 Verstümmelt: ki-marcho..: part. prs.? AJPh. 55,229 (vgl. Schulte, Gregor S. 177,60; der Rest des Wortes ist nicht lesbar; lat. part. prs.).
 1) begrenzen: kimarachotos [qui] exterminasti (Hs. terminasti) [nos, exterminet te dominus, Jos. 7,25] Gl 1,380,9.
 2) angrenzen: kimarchont [non solum eorum (coepiscoporum), qui in tua sunt dioecesi constituti, sed etiam ad universos Carthaginienses ... vel eos, qui vicinis tibi] conlimitant (Hs. -minant) [hic inde provinciis,
 3) bestimmen, festsetzen, beschließen: kimarchoen [Aaron et filii eius intrabunt, ipsique] disponet (Hs. -ant) [opera singulorum, Num. 4,19] Gl 1,277,31. kimarcho kiuueli [nunc ergo] delibera [, et vide quem
 3) unklar ist: cascapan caepanon camarchon (Pa), kiscapan edho noen kimarcon kiepanon (K) explanare Gl 1,136,26. 27 (der Zushg. der lat. Glossierung sowie der Bezug von gimarkôn zu explanareerläutern; glätten’,