Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
maruuî bis masas (Bd. 6, Sp. 309 bis 312)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis maruuî s. AWB mar(a)uuî.
 
Artikelverweis 
mas Gl 2,676,6 s. AWB mâno.
 
Artikelverweis 
mâsa sw. f., mhd. Lexer mâse, frühnhd. mase (vgl. DWb. VI,1698 f.), nhd. dial. tirol. DWB mâse (vgl. Schatz, Tirol. Wb. 2,417); mnd. mâse, mnl. mase. — Graff II,861.
mas-: nom. sg. -a Gl 2,402,29. 427,51. 441,68 (2 Hss.). 634,61. 3,171,53 (SH A, 4 Hss., in 1 Hs. über -a von jüngerer Hand e). 271,49 (SH b, 2 Hss.). 695,23. Hbr. I,380,571 (SH A); -e Gl 3,171,55 (SH A). 324,22 (SH f). 4,213,31 (2 Hss.); nom. pl. -un 2,81,26 (Sg 193, 8./9. Jh.); acc. pl. -un 4,306,12. S 73,102 (Musp.); masse: nom. sg. Gl 4,183,61 (Wien 1325, 14. Jh.; zu -ss- für s vgl. Weinhold, Bair. Gr. § 156).
meisa Gl 3,291,60. 310,48; meyse 5,37,46 s. AWB meisa2.
Narbe, Wundmal:
a) bei Menschen: masa [praesicca rursus ulcera, dum se] cicatrix [conligit refrigerati sanguinis, manus resulcans diruet, Prud., P. Vinc. (V) 142] Gl 2,402,29. 427,51. masa [cruda te longum tenuit] cicatrix [ders., P. Caesaraug. (IV) 129] 441,68. masa ł narwa (3 Hss. nur mâsa) cicatrix dicta quod obducat vulnera atque obcaecat [Hbr. I,380,571] 3,171,53 (im Abschn. De morbis qui in superficie sunt). Hbr. I,380,571. masa cicatrix obductio vulneris Gl 3,271,49. cicatrix 324,22. cycatrix vestigium vulneris 4,183,61. masun [ego ...] stigmata [domini Iesu in corpore meo porto, Gal. 6,17] 306,12 (zum lat. Lemma vgl. Exegetisches Wb. z. NT 3,661—663). denne augit er (Christus) dio masun, dio er in deru menniski .. S 73,102; — bildl.: masun [quid ... illo tempore facturi sumus, quando contra ... crucifixi domini [Bd. 6, Sp. 310] livores] notae [peccatorum nostrorum et maculae libidinum proferentur? Caes., Hom. XXVII, PL 67,1058D] Gl 2,81,26;
b) bei Pflanzen: giprahtiu masa [quantum illi (dem jungen Weinstock) nocuere greges durique venenum dentis et ad morsum] signata [in stirpe] cicatrix [Verg., G. II,379] Gl 2,634,61;
c) Glossenwort: animale ł masa cicatrix Gl 3,695,23. mase cicatrix 4,213,31.
Vgl. ?firmâsagôn.
 
Artikelverweis 
? fir-mâsagôn sw. v., mhd. vermâs(e)gen, frühnhd. vermasigen (vgl. DWb. XII,844 f.).
Verstümmelt: .ar.as.ot..: part. prt gen. sg. f. McCormick, Virgil S. 84 (Vat. Pal. 1631, Gll. 9. Jh.; zweites a u. ot unsicher); Tiefenbach, Sprachwiss. 26, 101 konjiziert farmascotun als Form eines sonst nicht bezeugten Verbs firmascôn zu masca, masco ‘Masche, Netz’, was sich mit der Bed. des lat. Lemmas nicht gut vereinbaren läßt (s. u.) u. somit als Vok.-Übers. zu betrachten wäre. Oder ist eher farmasagotun als Form einer ôn-Verbbildung zu ahd. nicht überliefertem mâsag (vgl. mhd. mâsec, zu ahd. mâsa sw. f.) zu lesen? Allerdings reicht nach McCormick zwischen -s- u. -t- der Platz nur für einen Buchstaben.
im Part. Praet.: gefleckt: farmasagotun [monstrate, mearum vidistis siquam ... sororum, succinctam pharetra et] maculosae [tegmine lyncis, Verg., A. I,323].
 
Artikelverweis 
masala, masila sw. f., mhd. masel, masele st. sw. f., frühnhd. masel (vgl. Götze, Frühnhd. Gl. S. 156; in anderer Bed.), nhd. dial. kärnt. maͦs.l Kärnt. Wb. S. 187, tirol. maͦsel Schöpf S. 426 (beide in anderer Bed.); as. masala f., mnd. māsel, massel m., mnl. masel (beide in anderer Bed.). — Graff II,874 f.
mas-ala: nom. sg. Gl 2,371,69. 375,73. 3,239,41 (SH a2). 4,63,35 (Sal. a1, 5 Hss.). 143,35. 155,41 (beide Sal. c). 202,9. Mayer, Glossen S. 133,10; -il-: dass. -a Gl 3,695,22. 4,63,36 (Sal. a1); -] ebda. (Sal. a1); -el-: dass. -a 3,239,41 (SH a2). 4,63,36 (Sal. a1, 2 Hss.); -e 3,661,53; -le: dass. Meineke, Ahd. S. 32,211 (Sal. a1).
Verstümmelt: mas . lun: nom. pl. Mayer, Glossen S. 133,10 (vgl. Gl.-Wortsch. 6,291; ma..lun Mayer a. a. O.).
Hierher auch (?), so Ahd. Gl.-Wb. S. 403 u. Gl.-Wortsch. 6,291, s. u.: masel: nom. sg. Gl 3,627,25 (Wien 804, 12. Jh.).
Geschwür, entzündete Körperstelle (vgl. Höfler, Krankheitsn. S. 400): masala [hoc] numen (Hs. flemen, vgl. Laa.) [Prisc., Inst. II,221,12] Gl 2,371,69. 375,73. 4,202,9 (zur möglichen Zuordnung vgl. Katara S. 127). masala flemen 3,239,41. 661,53 (unter Bez. für Körperteile u. Krankheiten). 695,22 (danach animale ł masa cicatrix). 4,63,35. 143,35. 155,41 (Hs. pl-; = phlemen, vgl. Steinm.). Meineke, Ahd. S. 32,211; zum lat. Lemma vgl. Thes. VI,898,25 u. X,2044 u. Georges, Handwb.11 2,1690 s. v. phlegmon, Diefb., Gl. 239c; — spez.: Krampfader (vgl. Riecke, Med. Fachspr. 2,392): varix. i. masala varices. i. masalun Mayer, Glossen S. 133,10; — hierher auch (?): masel flemen Gl 3,627,25 (im Abschn. De instrumentis texturae, irrtümlich? Zu masel ‘Weberschlichtevgl. unter Hinweis von Steinm. z. St. Schm. 1,1658 s. v. mäsel sowie Graff a. a. O., Lexer, Hwb. 1,2057, Mhd. Wb. 2,1,86, Lexer, Taschenwb. S. 135).
Abl. masaloht. [Bd. 6, Sp. 311]
Vgl. masar.
 
Artikelverweis 
masaloht adj.
maseloht: Grdf. Gl 3,316,69 (SH e, Prag, Lobk. 435, 12. Jh.; -l- aus Korr.).
mit einer Geschwulst versehen, knotig: extubero nodosus fio.
Vgl. masaroht.
 
Artikelverweis 
masalts Gl 3,41,5 s. AWB mazzalt(a)ra.
 
Artikelverweis 
masar st. m., mhd. Lexer maser, nhd. maser f.; as. masur, mnd. māser (in anderer Bed.), mnl. maser; vgl. an. mösurr (in anderer Bed.). — Graff II,875.
mas-or: nom. sg. Gl 2,370,3 (2 Hss., davon 1 Hs. mit 2 Belegen). 372,58 (2 Hss.). AJPh. 55,232 (clm 6272, Hs. 9. Jh.; oder acc.? lat. dat.). Mayer, Griffelgl. Salzb. S. 86,194 (Salzb. St. Peter a VII 2, Gll. 9. Jh.; oder acc.? lat. dat.); -ar: dass. Gl 2,378,31 (2 Hss.). 388,71. 485,22 (Sg 136, Gll. 9. oder 10. Jh.?). 525,42 (zweites a unsicher). 562,14. 573,14 (Brüssel 9987—91, Gll. 9. u. 10. Jh.?). 3,429,28; -] acc. sg. 2,732,15 (clm 14747, 9. Jh.); nom. pl. -]a 7,40 (clm 6404, Hs. 9. Jh.); dat. pl. -]un 662,41; -er: nom. sg. 369,47. 374,46. 448,10 (2 Hss.). 3,257,55 (SH a2, 2 Hss.). 439,62. 509,39. 532,31. 695,4. 4,105,16 (Sal. a1, 2 Hss.). 163,65 (Sal. c). 234,19 = 2,339,22; dat. sg. oder nom. pl. -]e 2,337,50 (lat. abl. pl.); -ir: nom. sg. 3,352,25. — As. ist: masur: nom. sg. Gl 2,580,29 = Wa 94,16/17. 4,342,11 (Leiden Voss. lat. 8° 37, 9. Jh.).
mazer: nom. sg. Gl 2,492,3 (Stuttg. Poet. 6, Gll. 12. Jh.; zu -z- für s vgl. Braune, Ahd. Gr.14 § 168 Anm. 2).
masser: nom. sg. Gl 3,682,15 (Berl. Lat. 8° 73,11. Jh.; zu nur sehr vereinzeltem -ss- für s vgl. Braune a. a. O. § 170 Anm. 2).
Beule, Auswuchs, Geschwulst:
a) bei Menschen: masar tuber Gl 3,429,28 (unter Krankheitsbez.). 439,62 (davor houer gippus, houerochter gipposus, danach maserochter tuberosus, hirntiger freneticus); hierher vielleicht auch: masar tuber [Randgl. zu: tundatur ... terga crebris ictibus plumboque cervix verberata] extuberet (Glossen: tumescat, vel crescat, strumosa fiat; inflatur, vgl. PL 60) [Prud., P. Rom. (X) 117] 2,388,71. 485,22. 492,3. 525,42. 562,14, z. gl. St. suelle, dazu Randgl. tvber .i. maser ł svam 448,10, tumeat. tuber .i. masar 573,14, tvber dicitur masur 580,29 = Wa 94,16/17;
b) bei Bäumen: Auswuchs, Knorren: masara des stohces [e in compositione privativum est vel intensivum et pro extra accipitur, ut,] enodes trunci [, enarro, educo, Alc., Gr. p. 899B] Gl 2,7,40 (zum lat. Lemma vgl. Mlat. Wb. III,1282,9 ff. u. Diefb., Gl. 203a s. v. enodus; oder Fehlübers.?). masar ł sprid rupem ex lignis [ohne Kontext] 732,15 (zum lat. Lemma vgl. Diefb., Gl. 504a). masir tuber 3,352,25 (davor rinte cortex, saph sucus, stok truncus). masor [malo arboris] nodo [, malus clavus aut cuneus infigendus est, Hier. in Matth. 21,24 ff. p. 155] AJPh. 55,232. Mayer, Griffelgl. Salzb. S. 86,194 (CCSL 77,193,1480); Knoten, Buckel (an einer Keule aus Eichenholz): masarun [rapit arma manu] nodis [-que gravatum robur, Verg., A. VIII,220] Gl 2,662,41; — Rinde: lft ł maser suber cortex [vgl. Hbr. II,478,341] Gl 3,257,55;
c) übertr.: großer Fehler, oder Vok.-Übers. (?): masere [qui, ne] tuberibus [propriis offendat amicum, postulat, ignoscet verrucis illius, Hor., Serm. I,3,73] Gl 2,337,50; [Bd. 6, Sp. 312]
d) Glossenwort (in Prisciangll. u. Pflanzenglossargll., vgl. dazu auch Götz, Glossen S. 164): maser tuber [Prisc., Inst. II,143,1] Gl 2,369,47. tuber est quod masar rustice ł teodisce appellatur [zu ebda., 150,15] 378,31. 4,342,11. masor [hoc] tuber [huius tuberis, ebda. 313,20] 2,372,58. maser tuber 3,261,42. 509,39. 532,31. 682,15. 695,4; — in Doppelglossen: masor ł puliz (1 Hs. noch am Rand tuber masor ł buliz ł foetus) tuber [Prisc., Inst. II,150,15] Gl 2,370,3 (1 Hs. nur masor). 374,46. tuber maser ł buliz ł fetus suuam (1 Hs. noch terre) 4,105,16. tuber maser ł buliz ł fetus terre ł swam 163,65 (vgl. Beitr. 73,222,20). boletus .i. fungus ł tuber quod et maser dicitur 234,19 = 2,339,22.
Abl. masaroht; masarên.
Vgl. masala, masila.
 
Artikelverweis 
masarên (zu -ôn s. u.) sw. v., mhd. Lexer masern, nhd. masern (in anderer Bed.). — Graff II,875 (s. v. masarôn).
maser-: 1. sg. -en Gl 3,273,15/16 (SH b, 2 Hss., 1 Hs. -ē). 299,54 (SH d). Stricker II,71,18 (SH; -ē); 3. sg. conj. -e Add. II,88,10 (Carlsr. Fragm. K 1375, Hs. 10. Jh.).
Form der ôn-Konjugation in späten Belegen (vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 369 Anm. 2): maseron: 1. sg. Gl 3,220,4 (SH a1). 234,49 (SH a2, 2 Hss.). Thies, Kölner Hs. S. 169,20 (SH).
Verschrieben: maseroron: 1. sg. Gl 3,234,49 (SH a2); easeron: dass. Hbr II,116,104 (SH a1).
Hierher, so Ahd.-Gl.-Wb. S. 403, als Verschreibung (?): masich: 1. sg. Gl 3,234,51 (SH a2, Graz 859, 13. Jh.); ist -ich versehentlich ans Ende des Wortes gesetzt u. als Pers.-Pron. ih aufzufassen (? vgl. in der Hs. jedoch den häufigeren Gebrauch vor der entsprechenden Verbform); Hbr. II,287,307 Anm. erwägt auch eine Best. als Adj., vgl. mhd. mâsec, tirol. -maͦsig in blaͦtermaͦsig pockennarbig’ (vgl. Schöpf S. 426); im Gl.-Wortsch. 6,292 steht der Beleg s. v. masarîg adj.knotig’; oder liegt eine Form von mhd. mâsen sw. v. (vgl. Lexer, Hwb. 1,2057) vor?
aufschwellen, knotig werden: maseron extubero Gl 3,220,4. Hbr II,116,104. (ih) maseron extubero Gl 3,234,49 (Hs. Graz 859 noch nodosus fio). extubero ... nodosus fio 273,15/16. maseren extubero nodosus fio 299,54. Stricker II,71,18. Thies, Kölner Hs. S. 169,20. masere [tundatur ... terga crebris ictibus plumboque cervix verberata] extuberet (Glossen: tumescat, vel crescat, strumosa fiat; inflatur, vgl. PL 60) [Prud., P. Rom. (X) 117] Add. II,88,10.
 
Artikelverweis 
masaroht adj., mhd. Lexer maseroht (vgl. Findebuch S. 237), nhd. (älter) masericht (in anderer Bed.). — Graff II,875.
maserochter: nom. sg. m. Gl 3,439,63 (Wien 804, 12. Jh.).
eine Geschwulst habend, eine Beule habend: tuberosus (davor houer gippus, houerochter gipposus, maser tuber).
Vgl. masaloht.
 
Artikelverweis 
masas Gl 2,22,25 (Wien 969, 10. Jh.) zu: [quamquam palmeti praecedant dulcia poma] nectaris [et mellis mulsos imitantia gustus, Aldh., De virg. 239] ist nach Steinm. z. St. unverständlich; vom Ahd. Gl.-Wb. S. 425 wird eine Zuordnung zu muos st. n. erwogen, vgl. auch Gl.-Wortsch. 6,462.

 

mâsa
 a) bei Menschen: masa [praesicca rursus ulcera, dum se] cicatrix [conligit refrigerati sanguinis, manus resulcans diruet, Prud., P. Vinc. (V) 142] Gl 2,402,29. 427,51. masa [cruda te longum tenuit] cicatrix
 b) bei Pflanzen: giprahtiu masa [quantum illi (dem jungen Weinstock) nocuere greges durique venenum dentis et ad morsum] signata [in stirpe] cicatrix [Verg., G. II,379] Gl 2,634,61;
 c) Glossenwort: animale ł masa cicatrix Gl 3,695,23. mase cicatrix 4,213,31.
 
fir-mâsagôn
 Verstümmelt: .ar.as.ot..: part. prt gen. sg. f. McCormick, Virgil S. 84 (Vat. Pal. 1631, Gll. 9. Jh.; zweites a u. ot unsicher); Tiefenbach, Sprachwiss. 26, 101 konjiziert farmascotun als Form eines sonst nicht bezeugten
 
masala
 Verstümmelt: mas . lun: nom. pl. Mayer, Glossen S. 133,10 (vgl. Gl.-Wortsch. 6,291; ma..lun Mayer a. a. O.).
 
masar
 a) bei Menschen: masar tuber Gl 3,429,28 (unter Krankheitsbez.). 439,62 (davor houer gippus, houerochter gipposus, danach maserochter tuberosus, hirntiger freneticus); hierher vielleicht auch: masar tuber [Randgl. zu:
 b) bei Bäumen: Auswuchs, Knorren: masara des stohces [e in compositione privativum est vel intensivum et pro extra accipitur, ut,] enodes trunci [, enarro, educo, Alc., Gr. p. 899B] Gl 2,7,40 (zum lat. Lemma
 c) übertr.: großer Fehler, oder Vok.-Übers. (?): masere [qui, ne] tuberibus [propriis offendat amicum, postulat, ignoscet verrucis illius, Hor., Serm. I,3,73] Gl 2,337,50;
 d) Glossenwort (in Prisciangll. u. Pflanzenglossargll., vgl. dazu auch Götz, Glossen S. 164): maser tuber [Prisc., Inst. II,143,1] Gl 2,369,47. tuber est quod masar rustice ł teodisce appellatur [zu ebda., 150,15