| - fir-nibuli, st. n.
- gi-nibuli, st. n.
- nibulnissi, st. n.
- nichentein
- nichonte
- nics
- nicsoht
- nid
- nîd, st. m.
- nida, adv.?
- nidana, adv.
- nidanân, adv.
- nidanenti, st. n.
- nidanentîg, adj.
- nidanentîga, st. f.
- nidanentgî, st. f.
- nidanûf, adv.
- nidar, adv. u. praep.
- fir-nidarâri, st. m.
- nidarbikêren
- nidarbiogan
- nidarblicken
- nidarbringan
- nidarbruohhes, adv.
- nidarthûhen
- nidare, adv.
- nidaren, sw. v.
- fir-nidaren, sw. v.
- gi-nidaren, sw. v.
- bi-nidarên, sw. v.
- nidarfal, st. m.
- nidarfaran
- nidarfart, st. f.
- nidarfellîg, adj.
- nidarfirscurgen
- nidarfirstôzan
- nidarfiruuerfan
- nidarfliozan
- nidarflvizit
- nidargân
- nidargang
- nidargangan
- nidargên
- nidargithinsan
- nidargikêren
- nidargilâzan
- nidargilâzida, st. f.
- nidargiozan
- nidargisezzen
- nidargistîgan
- nidargiziohan
- nidarhalb, praep.
- nidarhald, adj.
- nidarhaldên
- nidarhaldîg, adj.
- nidarhangag, adj.
- nidarhangên
- nidarhelden
- nidarhenken
- nidarhouuuan
- nidari
- nidari, adj.
- nidarî, st. f.
- fir-nidarida, st. f.
- nidar(i)fallan
- nidar(i)liggen
- nidarilig(g)ento
- nidarlâzan
- nidarleggen
- nidarmuotîg, adj.
- nidar[h]neigen
- nidarnessi, st. n.
- fir-nissî, st. f.
- fir-nidarnessi, st. n.
- nidar[h]nîgan
- nidar[h]nicken
- nidaro, adv.
- nidarort, adv.
- nidarortes, adv.
- nidarqueman
- nidarrinnan
- nidarrîs, st. m.
- nidarrîsan
- nidarrucken
- nidarsehan
- nidarseigi, adj.
- nidarseigîg, adj.
- nidarsenken
- nidarsenten
- nidarsezzen
- nidarsîgan
- nidarsihtîg, adj.
- nidarsinkan
- nidarsizzen
- nidarscouuuôn
- nidarscrecken
- nidarscreckî, st. f.
- nidarscricken
- nidarslahan
- nidarslîhhan
- nidarsniphen
- nidarspreiten
- nidarstarên
- nidarstehhan
- nidarstîg, st. m.
- nidarstîga, st. f.
- nidarstîgan
- nidarstôzan
- nidarstrecken
- nidarsucken
- nidartrîban
- nidartriofan
- nidarunga, st. f.
- nitharuuagon
- nidaruuelzen
- nidaruuentîga, sw. f.
- nidar-uuentgî, st. f.
- nidaruuerfan
- nidaruuertîg, adj.
- nidarziohan
- nidazuuuiht
- nîdbrustîg, adj.
- nithegang, aostndfrk. st. m.
- nîden, sw. v.
- nidergewæte, mhd. st. n.
- niderlichente
- gi-nîdi, st. n.
- nîdîg, adj.
- nîdîgo, adv.
- nidina .
- nidiruilezzin
- nîdôn, sw. v.
- nîdsuuillîg, adj.
- nie . a
- niechus
- niedet
- niedsam
- nieht
- vor-nîen, s.
- nienetar
- niergin
- nierlîn, mhd. st. n.
- nies
- nies-, s.
- nieswurze, mhd. s.
- niet(-), s.
- nietemêr, andfrk. adv.
- nieuuergin, aostndfrk. adv.
- ge-nieʒ, mhd. st. m.
- nift, st. f.
- nifta, st. sw.?
- niftelîn, mhd. st. n.
- niftila, sw. f.
- [h]nîgan, st. v.
- ana-[h]nîgan, st. v.
- gi-[h]nîgan, st. v.
- nidar-[h]nîgan, st. v.
- nigemo
- nigen
- nigentein
- nigi..
- .. nigi
- .. nigi
- nigon
- nigortiu
- nigun
- nigunta, as. num. card.
- nihaltanti
- nih . e .
- °nihein, pron. indef.
- nohein, pron. indef.
- niheinêst, adv.
- niheinîg, pron. indef.
- noheinîg, pron. indef.
- niheining, pron. indef.
- noheining, pron. indef.
- nihhus
- nihie
- nihontost
- nikaitfirbet
- nikilisen
- [h]nicken, sw. v.
- fir-[h]nicken, sw. v.
- gi-[h]nicken, sw. v.
- int-[h]nicken, sw. v.
- nidar-[h]nicken, sw. v.
- nickus, st. m. n.
- nihhus, st. m. n.
- nickussa, st. f.
- niling
- [h]nilla, st. sw.?
- nîmennisco, sw. m.
- nimid, as.
- nin
- nin
- nindrinnes
- ninevêtisc, adj.
- ninevisc, adj.
- ninih
- ninphallit
| | fir-nibuli st. n. — Graff II,997. far-nibuli: nom. sg. Gl 1,82,39 (Pa); fir-: dass. ebda. (K). Dunkelheit: farnibuli finstri caligo tenebrae.
gi-nibuli st. n., mhd. genibel(e). — Graff II,997. ge-nibile: nom. sg. S 154,41 (Hi. u. Hö., 12. Jh.). Dunkelheit: in dero hello da ist ... uerwazzenlich genibile, des todes scategruoba, alles truobisales waga.
nibulnissi st. n. — Graff II,997. nibulnisses: gen. sg. O 5,19,27. Nebel: thaz ist ouh dag hornes joh engilliches galmes ... Theist dag ouh nibulnisses joh wintesbruti lewes [vgl. dies nebulae et turbinis, Marg. nach Soph. 1,15].
nichentein Wa 33,1 s. AWB niunzehan.
nichonte Wa 33,21 s. AWB nigunta.
nics Gl 3,443,36 s. AWB nickus.
nicsoht Gl 3,508,60 s. AWB [h]niosôd.
nid Gl 2,577,45 = Wa 92,14 s. AWB rinnan.
nîd st. m., mhd. nît, nhd. DWB neid; as. nīth, mnd. nît, mnl. nijt; afries. nīth; ae. níð; vgl. an. níð n., got. neiþ n. — Graff II,1031 f. niid: nom. sg. Gl 1,220,14 (R); nid: dass. 138,38. 201,26. 238,2. 269,30 (alle K). O 1,15,50. Oh 84. Npgl 17,6; gen. sg. -]es S 323,5 (Lorscher B.). 327,9. F 31,10. O 4,23,22. 5,25,70. Nb 177,5. 289,22 [149,11. 222,21] (beide -î-); dat. sg. -]e Gl 2,290,8 (M). S 144,7 (2 Hss.). 315,10. 332,5. 336,13. 359,82. O 1,2,22. 2,3,62. 3,18,26. 4,33,20. 36,3. 5,3,19. Oh 100. Np 100,5 (-î-); -] S 356,40; acc. sg. -] 3,18 (Hildebr.). O 3,14,117. 20,182. 4,7,16. Oh 135. Nb 18,14. 289,19 [15,2. 222,19] (beide -î-). Nc 828,13 [148,9] (-î-); instr. sg. -]u O 3,22,39. — nidh-: gen. sg. -es F 18,5; nom. pl. -a S 30,43 (Wk). — niith: nom. sg. WA 137,4; [Bd. 6, Sp. 1228] acc. sg. -] 10; nith: nom. sg. Gl 4,17,13 (Jc). WC 137,4 [243,32]; gen. sg. -]as S 318,8 = Wa 16,11; acc. sg. -] Gl 1,784,34 (M). WC 137,10 [245,14]. — nit (zur Auslautverhärtung in späten Belegen vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 167 Anm. 6): nom. sg. Gl 2,415,45 (clm 14395, 10. Jh.; vgl. Berg, Prudentiusgll. S. 27); acc. sg. -] 1,784,35 (M, clm 17403, 13. Jh.). NpXgl 118 Epil. (K.-T. 10,481a,18; fehlt Ausg. Piper S. IX). Mit einer Form des i-Stammes: nidi: acc. pl. F 30,10. [Verstümmelt: .. d: nom. sg.? Wa 64,14 (l. nid, nach -d vielleicht noch 2 Buchstaben, vgl. Wadst. z. St. u. S. 211; lat. gen.).] feindliche Gesinnung gegenüber anderen Menschen: a) Haß, Feindseligkeit, auch Mißgunst: freislih nit fiantschaft [hoc odium vetus illud erat, hoc erat aspidis atque hominis] digladiabile discidium [, quod modo cernua femineis vipera proteritur pedibus, Prud., H. a. cib. (III) 148] Gl 2,415,45. forn her ostar giweit floh her (Hildebrand) Otachres nid hina miti Theotrihhe S 3,18. auget ir iu uuih uzana mannum reht uuisige innana birut auuar folle trugida enti nidhes sic et vos aforis quidem apparetis hominibus iusti, intus autem pleni estis hypocrisi et iniquitate F 18,5. alle nidi fona iru (Caritas) biuuentit neouuiht niarchennit daz unreht in iru arto dum omne odium radicitus eruit, versare in animo quod inquinat nescit 30,10. vuanta ... iz nist bi balauue gidan, joh ih iz (das Mißverstehen des heiligen Textes) ouh bimide bi niheinigemo nide O 1,2,22 (vgl. Erdm. S. 345). thaz Josepe ouh giburita, tho er thie drouma sageta; ther selbo nid inan (Joseph) firwant rumo in anderaz lant Oh 84. unde nesolti ih nieht ebenteila uuerden dinero arbeito . tie du lidest umbe minen (der Philosophia) nid? nec partirer tecum communicato labore sarcinam . quam sustulisti . invidia mei nominis? Nb 18,14 [15,2]. âne din (Gottes) selbes inniglicha guoti . nieht nides habentiu nisi insita forma boni . carens livore [vgl. invidia, X] 177,5 [149,11]. ten nid tero undecim fratrum Ioseph . an demo sie sih rehtes uueges keloubet habeton . den brahta got ze uuege ordo enim quidam cuncta complectitur . ut quod decesserit . i. certa ratione ordinis . hoc relabatur licet in alium tamen ordinem . ne quid in regno providentiae . liceat temeritati 289,19 [222,19]. to er (Gott) in (Joseph) mit tero occasione des selben nides uber sie (seine Brüder) erhuob . unde sie fore demo gedeumuota . den sie sih uuandon ferdrucchet haben 22 [222,21]. hello ser behalboton mih . daz sint pagani . die ze hello suln . alde inuidia (nid) diu ze hello leitet Npgl 17,6. den willen nemme nieman hohvart . wan er scheinet niht inuidiam (nit) superbię (hohverte) pedissequam (miteritvn) NpXgl 118 Epil. (K.-T. 10,481a,18). uuanta min minna ist samo stark, so der tod ingegen dich; ist abo din nith samo strenge, so diu hella ingegen mich quia fortis est ut mors dilectio: dura sicut infernus aemulatio [Cant. 8,6] W 137,4 [243,32]. unte laz ouh dinen nith uaran, der der ê ingegen mich selbon unte ienoch contra ecclesiam de gentibus congregatam also herte unte also ungenadeglich ist, samo der inferus [vgl. invida, quae mihi tunc de gentibus ecclesiae nunc aemula perduras, Expos.] 10 [245,14]; — bes. der Juden gegenüber Jesus u. seinen Jüngern (meist O): huuanta Judea liuti nides folle abanstotun quando Iudei repleti sunt zelo et invidia F 31,10. thar sprichit filu manno, thaz se êr ju halun lango; giborgan nid in manne — al ougit er sih thanne O 1,15,50. nid filu hebigan, then firdruag er (Jesus) allan [Bd. 6, Sp. 1229] 3,14,117. si (die ungläubige Menge) ahtun sin (den geheilten Blinden) zi noti bi suslicho dati (daß er Jesus anbetete), then nid gideta ouh mera thiu filu hoha lera 20,182. tho zalt in thiu sin guati thio selbun arabeiti, thie sie scoltun rinan thuruh namon sinan; manno haz ouh managan ubar sie gilegenan, nid filu strengan 4,7,16; — in Beichtformeln neben anderen Bezeichnungen für (Tod-)Sünden wie abanst/abunst, haz, strît, âbulgî/âbulgi: ista sunt criminalia peccata ... ęmulationes anthruoft. irae nidha. rixae secchia. dissensiones fliiz. sectae striiti. invidia abunst S 30,43. ich habe gisundot in nide, in abunsta, in hazze 144,7. dir uuirdo ih suntigo pigihtic ... allero minero suntono ... de ih ... teta ... in nide, in abunste, in hazze, in uiginscephte, in apulge 315,10. ik iuhu nithas endi auunstes, hetias 318,8 = Wa 16,11. 323,5. ih uuirdu gote almahtigen bigihtig ... allero minero suntono ... so uuaz so ih uuidar gotes uuillen gitati ... odo mir iz thuruh min kindisgi giburiti ... abunstes, nides 327,9. uuande ih sundic bin ... in nide ioh in abulge 332,5. ic gie dem almehtigen gote, daz ih gesuntet han ... mit zorno, mit nide, mit uientscefte, mit urbunne, mit hazze 336,13, ähnl. 359,82. ich pin schuldik worden ... an nid, an hazze 356,40; — in der Verbindung altêr nîd: seit langem bestehende, über Generationen verfestigte Feindschaft, Bosheit (alle O): thero biscofo herti gab imo (Pilatus) antwurti mit alten nides willen; ni mohtun sie in gistillen O 4,23,22. iz sprichit ouh giwaro Hieronimus ther maro, giwuag er wortes sines thes selben alten nides 5,25,70. altan nid ... then Cain io habeta, ther si uns leid in wara Oh 135; ferner: O 36,3; — in den Präp. verb. bî nîde, fona nîde, mit (...) nîde/nîdu, zi nîde: mit oder aus Bosheit, Haß, Mißgunst: fonna nide [quem et si quando zelus rectitudinis exigit ut erga subiectos saeviat, furor ipse de amore fit, non] de crudelitate (Hs. credulitate) [Greg., Hom. I, 17 p. 1498] Gl 2,290,8. want er (der Teufel) hiar in libe thin ahtit io zi nide O 2,3,62. sie (die ungläubige Menge) gabun antwurti mit grozeru ungiwurti, mit michilemo nide so wurtun sie umblide 3,18,26. min ahtet ir (die Juden im Tempel) mit nidu thuruh thiu werk minu 22,39. sie nan (Jesus) ouh tho qualtun, mit ezzichu drangtun, mit bitteremo lide; thaz datun se al bi nide 4,33,20. thaz mih mit sinu nide ther fiant io bimide 5,3,19. erist ahtun sie sin (Johannes) ... fiangun tho mit nide zi selb druhtine; riatun tho ginuagi, wio man nan irsluagi Oh 100; b) mit stärkerem Hervortreten des Empfindens von Eifersucht oder Schadenfreude: nith [sed ego in tali opere nec aemulorum meorum] invidentiam (Hs. invidiam) [pertimesco, Prol. in Ep. can., PL 29,832 A] Gl 1,784,34 (2 Hss. urbunst, 3 urbunna, 2 ?irbun). [afonstig nid [si iam contra nullum odium habetis, si contra felicitatem alienam nulla vos] invidiae [face succenditis, Greg., Hom. II, 38 p. 1641] Wa 64,14.] aber des vuunderota sih tiu manigi ... taz si (Facundia)... sina brut (Philologia) so halsen mahta âne nid sed mirabatur illa obsequentium multitudo ... nulla prorsus invidia titillata . virginem complexa constrinxerat Nc 828,13 [148,9]. sament ubermuotemo . unde der fore nide anderro uueuuon sat uuerden nemag . neaz ih superbo oculo et insaciabili corde . cum hoc non edebam [vgl. cor superbum unde pascitur? si superbus est, invidus est ... si invidus est, malis alienis pascitur, Aug., En.] Np 100,5; c) Glossenwort: firina edho haupithaft sunte zaupor meintad nid unrehcd facinus maleficium scelus iniquitas iniustitia Gl 1,138,38 (inebanida Pa, s. unter ebanida, [Bd. 6, Sp. 1230] vgl. Splett Stud. S. 210). kund nid edho suuero livor invidia vel dolor 201,26. einstriti niid obstinatio nequitia 220,14 (balo KRa). rankason nid kisuuer rancor invidia dolor 238,2. ando nid apanst zelus invidia 269,30. nith apanst rancor [invidia odium, CGL IV, 560,36] 4,17,13 (vgl. Krotz S. 540,584). Abl. ginîdi, nîdîg; nîden, nîdôn. [Leipold]
nida adv.? u. praep. (zum Ansatz vgl. Splett, Stud. S. 212. 484 u. Grimm, Dt. Gr. 2,752), mhd. nide, nhd. dial. schweiz. nĭd Schweiz. Id. 4,669; afries. nitha, nida; ae. neoðe-, niðe- (in -weard). — Graff II,988. nida: Gl 2,300,5 (M, 2 Hss., clm 18140, 11. Jh., clm 19440, 10./11. Jh.). — Unsicher, oder verschr. u. zu nidana adv. (s. A): nida: Gl 1,140,37 (Pa); nitha: ebda. (K). A. Adverb (?) unten (?): untana ist nida ist fas est ius est Gl 1,140,37; zu der unklaren Glossierung u. fehlenden Übereinstimmung mit dem Lat. vgl. Splett. a. a. O. B. Präposition mit Dat. unter jmdm.: nida imo [quia cum prophetas et apostolos] infra [ipsum esse conspicimus, illum qui natura deus est, esse supra homines consideramus, Greg., Hom. II,25 p. 1546] Gl 2,300,5 (2 Hss. nidar). Abl. nidana, nidar. Vgl. nithegang aostndfrk.
nidana adv., mhd. niden(e), nhd. nieden; as. nithana, mnd. nēden(e), mnl. neden(e); ae. neoðane (zur Bildg. vgl. Grimm, Dt. Gr. 2,752). — Graff II,993 f. nid-ana: Gl 3,14,27. T 131,8. O 3,9,16. 4,27,22. WC 37,8. 114,11. 121,5 [75,14/15. 205,22. 217,18]; -ane: Gl 1,672,19 (M, 4 Hss.); -ene: Npw 111,8. 118 De ps. gr. 4; -en: Gl 1,672,20 (M); -ine ebda. (M); nithana: WA 37,8. 114,11. 121,5. I. alleinstehend: an einem tief gelegenen Ort, am unteren Teil eines Gegenstandes (im Hinblick auf einen anderen Ort bzw. andere Teile desselben Gegenstandes): unten, am unteren Ende: a) eigentl.: nidane [contrivi fructum eius desuper et radices eius] subter [Amos 2,9] Gl 1,672,19 (2 Hss. nidanân). obana nidana supra subtus 3,14,27. tho zeintun woroltenti sines (des gekreuzigten Christus) selben henti, thaz houbit himilisga munt, thie fuazi ouh thesan erdgrunt. Thaz was sin al in wara umbikirg in fiara, obana joh nidana O 4,27,22. glich dero palmon, diu der nidana smal unte ruch ist unte ab obana groz unte scone ist W 121,5 [217,18]; ferner: 114,11 [205,22]; b) übertr.: fona nidana von unten (her), dem Irdisch-Sündigen verhaftet: ir birut fon nidana, ih bim fon then uflihhun vos de deorsum estis, ego de supernis sum T 131,8 (vgl. Ahd. Wb. 3,1127 s. v. fona D I 4). II. mit einem anderen Adverb verbunden: 1) thâr nidana, thr nithana as. (s. Ahd. Wb. 2,232. 259 s. vv. thâr 2. Teil XX, thr B VIII): W 37,8 [75,14/15]. 2) hiar nidana (s. Ahd. Wb. 4,1053 s. v. hier II 1e): O 3,9,16. Npw 111,8. 118 De ps. gr. 4. Vgl. nidanân. |
| nîd
| | a) Haß, Feindseligkeit, auch Mißgunst: freislih nit fiantschaft [hoc odium vetus illud erat, hoc erat aspidis atque hominis] digladiabile discidium [, quod modo cernua femineis vipera proteritur pedibus, Prud., H. a. cib. ( | | b) mit stärkerem Hervortreten des Empfindens von Eifersucht oder Schadenfreude: nith [sed ego in tali opere nec aemulorum meorum] invidentiam (Hs. invidiam) [pertimesco, Prol. in Ep. can., PL 29,832 A] Gl | | c) Glossenwort: firina edho haupithaft sunte zaupor meintad nid unrehcd facinus maleficium scelus iniquitas iniustitia Gl 1,138,38 (inebanida Pa, s. unter ebanida, vgl. Splett Stud. S. 210). kund nid edho suuero livor invidia vel dolor | | nida
| | A. Adverb (?) | | B. Präposition mit Dat. | | nidana
| | I. alleinstehend: an einem tief gelegenen Ort, am unteren Teil eines Gegenstandes (im Hinblick auf einen anderen Ort bzw. andere Teile desselben Gegenstandes): unten, am unteren Ende: | | | a) eigentl.: nidane [contrivi fructum eius desuper et radices eius] subter [Amos 2,9] Gl 1,672,19 (2 Hss. nidanân). obana nidana supra subtus 3,14,27. tho zeintun woroltenti sines (des gekreuzigten Christus) selben | | | b) übertr.: fona nidana von unten (her), dem Irdisch-Sündigen verhaftet: ir birut fon nidana, ih bim fon then uflihhun vos de deorsum estis, ego de supernis sum T 131,8 (vgl. Ahd. Wb. 3,1127 | | II. mit einem anderen Adverb verbunden: | | | 1) thâr nidana, thr nithana as. (s. Ahd. Wb. 2,232. 259 s. vv. thâr 2. Teil XX, thr B VIII): W 37,8 [75,14/15]. | | | 2) hiar nidana (s. Ahd. Wb. 4,1053 s. v. hier II 1e): O 3,9,16. Npw 111,8. 118 De ps. gr. 4. |
|