Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
organa bis ôrgold (Bd. 7, Sp. 114 bis 115)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis organa sw. f., mhd. Lexer organa, Lexer organe, orgene; mnd. organ(e), orgen n., mnl. organe; ae. organe; an. organ n.; aus lat. organa pl. — Graff I,468 f.
organ-: nom. sg. -a Gl 2,8,19. O 5,23,197; dat. sg. -ûn Nc 778,26 [95,20]. Nm 853,11. 854,18 (oder gen. (?); erstes n auf Rasur). 857,2 [336,5. 337,8. 339,19]; orginon: gen. pl. Np 94,4.
Lat. sind wohl (s. c): organum NpNpw 146,1. organa 136,2 (2).
1) Musikinstrument: organa barbita (Hs. organa) [Aldh., Enigm. XIII, Überschr. p. 103] Gl 2,8,19. sih dar (im Paradies) ouh al ruarit, thaz organa fuarit, lira joh fidula joh managfaltu suegala, harpha ioh rotta, ioh thaz io guates dohta O 5,23,197; hierher auch (?): fone diu (weil Gott sein Volk nicht verstößt) suln uuir imo (Gott) iubilare . mit allerslahto stimmo uuunnesangon . mennischin . orginon . seiton . fifon . cymbon . cloccon . horno Np 94,4 (oder zu 2 (?); im Anschluß an stimmo ... mennischin sind wohl mit orginon Instrumente allgemein gemeint, von denen dann einzelne aufgezählt werden);
2) Orgel (nur bei Notker sicher zu identifizieren, vgl. Wickens, Music S. 94 u. Schaik S. 50 Anm. 18): tero fierdun suegelun enchedunga an dero organun ... machot io dia consonantiam . diu diatesseron heizet Nc 778,26 [95,20]. uuizin darmite . daz an demo sange dero stimmo . echert siben uuehsela sint ... pediu negat ouh an dero organun . daz alphabetum nieht furder . âne ze siben buohstaben Nm 853,11 [336,5]. taz aber fure die sehszen seiten an dero lirun driostunt sibene sint . also ouh sumelichero organun driu alphabeta sint . daz ist umbe dia sempfti getan 854,18 [337,8]; ferner: 857,2 [339,19];
[3) Lat. ist: NpNpw 136,2 (2). 146,1; Notker verwendet organa hier in der Bed. Saiteninstrument (Harfe, Lyra, Psalter) als Begleitinstrument alttestamentlicher Lieder u. damit zur Vermittlung der biblischen Wahrheit.]
Abl. organâri; organisc, organlîh; vgl. AWB orgala.
 
Artikelverweis 
organâri st. m.; vgl. mhd. Lexer orgeler, nhd. org(e)ler, mnd. orgelêre.
orgenare: nom. sg. Gl 2,40,4 (Sg 174, Gll. 11. Jh.).
Musiker, Orgelspieler (?): orgenare suegelare [nisi forte, sicut vulgares dicunt, Malus choraula bonus] symphoniacus [est; ita iidem ipsi vulgares de nobis iocabuntur dicentes, Malus monachus bonus clericus est, Aug., Ep. 13].
 
Artikelverweis 
organisc adj. — Graff I,469.
organiskên: dat. pl. m. Nc 791,25/26 [109,15].
zur (instrumentalen oder vokalen) Musik gehörig: habe (du, Philologia,) in geuuoneheite . unser heilig sang zelobenne. Unde uuirt kesaligot fone organisken . daz chit sanglichen ringen suesce probare sacros cantus. atque beare organicis circis [vgl. organicis .i. musicis . circis .i. symphoniis. Proprie autem circi sunt symphoniae quae ad eandem rationem melodiae recurrunt, Rem.]; zu lat. circus vgl. LML 1,505
 
Artikelverweis 
organlîh adj., frühnhd. orgelich (vgl. Diefb., Gl. S. 400b s. v. organicus). — Graff I,469.
organ-lichun: acc. sg. f. Nc 788,30 [106,14].
zur (instrumentalen) Musik gehörig: ze erest sungen diu musica instrumenta . daranah sungen selben die musę. Unde do uberuuant iro gesemine . alla dia [Bd. 7, Sp. 115] organlichun suoziac tunc omnis ille chorus praevertit . i. superat . et praeit omnes organicas suavitates.
 
Artikelverweis 
organ[h]lûta sw. f. — Graff IV,1098.
orgen-lûtun: gen. sg. Nc 788,19 [106,5].
Klang oder Ton der (Wasser-)Orgel: dar (beim Chor der Musen) negemangta suegelsanges . noh seitsanges . noh tero folleglichi dero orgenlutun nam nec tibiarum mela deerant . nec ex fidibus sonitus . nec hydraularum harmonica plenitudo [vgl. deerat harmonica plenitudo hydraularum . i. organorum. Hydraula Graece organum dicitur . hydor namque aqua . aulae autem dicuntur fistulae organales . hinc hydraulia vel hydraula dicitur organicus sonus, Rem.].
 
Artikelverweis 
organs s. AWB hor(o)gans.
 
Artikelverweis 
organsang st. n.; an. organasǫngr m. (vgl. Fritzner 2,905); vgl. mhd. Lexer orgelsanc n. oder m., mnd. orgelsanc m. — Graff VI,251.
orgin-sangis: gen. sg. Npgl 91,2.
Musikinstrument (? Zur Bed. von -sang vgl. noch saltersang; anders Schützeichel, Ahd. Wb.7 S. 246Instrumentalmusik’): psalterium (rotta) ist genus organi (ein slahta orginsangis . so also seitspil ist) . daz ruoret man mit handen.
 
Artikelverweis 
ôrgiment s. AWB ôrpirment.
 
Artikelverweis 
orgina sw. f.; zur Herkunft vgl. Splett, Ahd. Wb. I,2,1227 f.
org-in-: nom. pl. -un Gl 3,162,1 (SH A; -v; nach Steinm. Korr. von jüngerer Hand); -en-: dass. -un 216,15 (SH B). Hbr. I,354,116 (SH A; zu Gl 3,161,59); -in ebda. (SH A).
Verschrieben (ohne Nasalstrich): orginv: nom. pl. Gl 3,161,59 (vgl. Hbr. I,354,116; SH A, 2 Hss.; nach Steinm. dagegen 1 Hs. -ū, 1 -).
mit (Wolfszähnen vergleichbaren) Stacheln versehene Pferdetrense: orginun lupati freni sunt asperrimi a lupinis dentibus, quia inaeqales sunt [Hbr. I,354,116] Gl 3,161,59 (im Abschn. De instrumentis equorum; zu lat. frenus lupatus vgl. Thes. VII,2,1848,42 ff.). Hbr. I,354,116. lupati freni sunt asperrimi [Hbr. II,95,218] Gl 3,216,15.
 
Artikelverweis 
ôrgirûno sw. m. — Graff II,525.
or-ki-runo: nom. sg. Gl 1,273,9 (Rd); -ge-rune: dass. 422,14 (lat. acc.; zum Nom. anstelle des obliquen Kasus vgl. Matzel S. 5).
der einem etw. ins Ohr flüstert, geheimer Ratgeber: orkiruno [fecitque eum (Banaias) sibi David] auricularium (Hs. -ius) [, a secreto, 2. Reg. 23,23] Gl 1,273,9 (1 Hs. kiruno). 422,14 (3 Hss. ôrrûno, 5 râtgebo).
Vgl. ôrrûno.
 
Artikelverweis 
ôrgold st. n., mhd. Lexer ôrgolt, frühnhd. ohrgold (vgl. DWb. VII,1263); as. ôrgold, mnd. ôrgolt; vgl. an. eyrnagull. — Graff IV,195.
or-golt: nom. sg. Gl 3,693,36. 722,40; nom. pl. 151,46 (SH A, 5 Hss.). 389,69. Hbr. I,331,226 (SH A). — Mit prothetischem h: hor-golt: nom. pl. Gl 3,175,14 (SH A, Anh. b).
Ohrring, Ohrgehänge: orringe ł orgolt inaures ab aurium foraminibus dictae [Hbr. I,331,226] Gl 3,151,46 (im Abschn. De ornamentis). Hbr. I,331,226. horgolt inaures Gl 3,175,14. 693,36. orgolt auricalcum ł inaures 389,69. orgolt inauris murena (oder aurena, [Bd. 7, Sp. 116] vgl. Nd. Wort 16,102,461) 722,40 (zu muraena in der Bed. Kettevgl. DML VI,1864c).