Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
or(re)han bis orstegi (Bd. 7, Sp. 119 bis 122)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis or(re)han mhd. sw. m. (vgl. Lexer 2,2004 s. v. urhan); vgl. an. orri m.; zum Erstglied vgl. Kluge, Et. 25 S. 70 f. s. v. auerhahn u. Suolahti, Vogeln. S. 249 ff., zum Fugenvokal nach Doppelkonsonanz vgl. Gröger § 8.3b.
Erst ab 14. Jh. belegt.
or-han: nom. sg. Gl 3,25,47. 27,19 (2 Hss.; or- in einer Hs. unsicher, es könnte auch err- stehen, Steinm.).
ein wildlebender Hühnervogel aus der Familie der Fasanenartigen, wohl der Auerhahn, Tetrao urogallus (vgl. Suolahti, Vogeln. S. 248 ff.): orhan ornix Gl 3,25,47 (andere Hss. hehar, hehara, birchuon, or(ro)huon). ortygometra 27,19 (andere Hss. or(ro)-, orihhuon, ûrhano, -huon, hor(o)gans, birchuon; zur Mehrdeutigkeit von mlat. ortygometra vgl. DML VIII,2060b).
Vgl. or(ro)huon, ûrhano.
Vgl. Neuß, Stud. S. 161 ff.
 
Artikelverweis 
orren S 272,22 s. AWB hôren.
 
Artikelverweis 
ôr[h]ring st. m., mhd. Lexer ôrrinc, nhd. DWB ohrring; as. ôrhring (s. u.), mnd. ôrrinc, mnl. oorrinc; ae. éarhring. — Graff IV,1168.
or-rinc: nom. sg. Gl 3,663,25; -rinch: acc. sg. 1,508,17 (M, 3 Hss.; zu -ch vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 149 Anm. 5); -ring: dass. 487,43 (Würzb. Mp. th. f. 3, 9. Jh.; lat. pl., vgl. Moulin, in: Festschr. Tiefenbach S. 325); nom. pl. -]a 3,191,28 (SH B). 242,14 (SH a2, o,r-). 301,68 (SH d). 620,54. Thies, Kölner Hs. S. 172,3; -]e Gl 3,151,45 (SH A, 2 Hss.). 191,28 (SH B). 242,14 (SH a2, 2 Hss.). 277,1 (SH b, 2 Hss.). 318,63 (SH e); acc. pl. -]a 1,300,3 (Sg 295, Gll. 9./10. Jh.?). 301,15. 306,1 (M). 596,35 (M). 622,19 (Würzb. Mp. th. f. 20, Gll. 9. u. 10. Jh.). 4,279,12 (M). Thoma, Glossen S. 6,9; -]e Gl 1,306,2 (M). 596,35 (M). — oir-ringi: nom. pl. Gl 3,663,23 (zu oi- vgl. Braune a. a. O. § 45 Anm. 4). — Mit prothetischem h: hor-ringe: nom. pl. Gl 3,242,15 (SH a2).
Mit Konsonantenvereinfachung in der Kompositionsfuge (vgl. Gröger § 128,2 bα): orinc: nom. sg. Gl 1,537,70 (M); acc. sg. 508,19 (M). 57 (M). 644,61 (M, 2 Hss.); orinch: nom. sg. 537,69 (M, 4 Hss.). 3,325,59 (SH f). 4,146,18 (Sal. c); acc. sg. 1,508,18 (M, 5 Hss.). 644,61 (M, 7 Hss.); oring-: nom. pl. -a 3,623,10. 650,59; -e 242,15 (SH a2). 277,2 (SH b). 4,195,1 (Stuttg. Poet. et philol. 4° 56, Gl. 15. Jh.; s. u.; oder dat. sg.?). Hbr. I,331,226 (SH A); acc. pl. -a Gl 1,306,1 (M). 383,29. 384,2. 596,32 (M, 8 Hss.). 5,9,23 (M, -rīga). Wa 75,25; -i Gl 1,596,34 (M); -e 596,33 (M, 3 Hss.); -] 306,2 (M).
Verschrieben: origin: nom. pl. Gl 3,151,46 (SH A); orinḡ: dass. ebda. (SH A). [Bd. 7, Sp. 120]
Ohrring, -gehänge: orringa [postquam autem biberunt cameli, protulit vir] inaures [aureas, appendentes siclos duos ... pondo, Gen. 24,22] Gl 1,300,3. 301,15. 306,1, z. gl. St. culdina orringa inaures aureas Thoma, Glossen S. 6,9. oringa [zu: date mihi] inaures [ex praeda vestra, oder zu:] Inaures [enim aures Ismaelitae habere consueverant, Jud. 8,24] Gl 1,383,29. 384,2 = Wa 75,25. orring [(Judith) assumpsitque dextraliola, et lilia, et] inaures [, et anulos, et omnibus ornamentis suis ornavit se, Judith 10,3] 487,43. orrinch [dederunt ei (Hiob) unusquisque ovem unam, et] inaurem [auream unam, Job 42,11] 508,17. 57. orinch inauris [aurea, et margaritum fulgens, qui arguit sapientem, et aurem obedientem, Prov. 25,12] 537,69. oringa [in die illa auferet dominus ornamentum calceamentorum, et lunulas, et torques et ...] inaures [Is. 3,20] 596,32, z. gl. St. 622,19. 4,279,12. 5,9,23. orringe ł orgolt inaures ab aurium foraminibus dictae [Hbr. I,331,226] (im Abschn. De ornamentis) 3,151,45. Hbr. I,331,226. orringa inaures Gl 3,191,28 (im Abschn. De ornamentis feminarum). 242,14. 277,1. 301,68. 318,63. 620,54. 623,10. 650,59. 663,23. 4,146,18. Thies, Kölner Hs. S. 172,3. orinch inaures .i. morena Gl 3,325,59 (zu muraena vgl. DML VI,1864c); — hierher wohl auch, durch Verwechslung mit folgendem circulos auribusNasenring, Stirnring’ (?): orinch uper anasivni [dedi] inaurem super oculos (super os tuum, Vulg.) [, et circulos auribus tuis, Ez. 16,12] Gl 1,644,61; — Fehlübers.: orrinc srofium (sc. strophium) Gl 3,663,25 (zu strophiumGürtel, Bandvgl. DML XVI,3215b; oder gedrehter Metallring?). inoringe inauris 4,195,1 (silbische Wiedergabe des Subst. inaurisOhrgehänge’).
 
Artikelverweis 
or(ro)huon st. n., mhd. Lexer orrehuon (vgl. Lexer 2,2005 s. v. urhuon); zum Erstglied vgl. Kluge, Et. Wb.25 S. 70 f. s. v. auerhahn u. Suolahti, Vogeln. S. 249 ff., zum Fugenvokal nach Doppelkonsonanz vgl. Gröger § 8.3b.
Alle Belege im Nom. Sing.; ab 12. Jh. belegt.
orre-huon: Gl 3,27,12/13 (2 Hss., 1 Hs. --). 465,25 (--); -hun: 27,14 (2 Hss.); ore-hn: 17. — Mit prothetischem h: horre-hun: Gl 3,27,15 (2 Hss.). Sprachwiss. 18,104.
or-hn: Gl 3,25,47/48 (-u- aus o korr.). 27,18 (2 Hss.; 1 Hs. --). 87,57/58 (SH A, 3 Hss.; 1 Hs. --). 203,63 (SH B). 4,354,42. Hbr. I,164,734 (SH A; --); -hn: Gl 3,27,17; -hven: Add. II,95,31; -hun: Gl 3,54,27. 87,58 (SH A). 714,30; -hon: 27,18; ör-hün: 87,59 (SH A). — Mit prothetischem h: hor-hun: Gl 3,27,17. 304,55 (SH d).
orr-hn: Gl 3,27,15; -hun: 16. — arr-hven: Gl 3,27,16. (A-; A aus C korr.).
Unsichere Lesung: orre-hn oder vrre-hn: Gl 3,87,57 u. Anm. 13 (SH A; Wien 2400, 13. Jh.).
Verstümmelt: orre-h|: Gl 3,27,13.
1) ein wildlebender Hühnervogel aus der Familie der Fasanenartigen:
a) Auerhuhn, Tetrao urogallus (vgl. Suolahti, Vogeln. S. 248 ff.): orhn or(n)ix Gl 3,25,47/48 (andere Hss. hehar, hehara, birchuon, or(re)han mhd.). orrehuon ortigometra 27,12/13 (andere Hss. or(re)han mhd., orihhuon, ûrhuon, -hano, hor(o)gans, birchuon). 54,27. 714,30. 4,354,42. Add. II,95,31. Sprachwiss. 18,104; aufgrund der Mehrdeutigkeit von mlat. ortygometra (vgl. DML VIII,2060b, auch Diefb., Gl. 401c) könnten einige Belege auch zu b gehören, vgl. jedoch die Zugehörigkeit der fraglichen Belege zur Überlieferungstradition der Versusgll. u. die in einigen Parallelhss. zu Gl 3,27,12/13 über- [Bd. 7, Sp. 121] lieferten Gll. birchuon u. hor(o)gans, die eher an größere Hühnervögel denken lassen;
b) Wachtel, Coturnix coturnix (vgl. Suolahti a. a. O. S. 259): horhun ortigometra coturnix de Ortigia insula Gl 3,304,55. orrehn coturnix 465,25 (danach rephn perdix).
2) Wachtelkönig, Crex crex L. (vgl. Brehm 7,170): orrehn ortigometra quae gregem (coturnicum) ducit. Hoc solum animal caducum morbum patitur [Hbr. I,164,734, vgl. Is., Et. XII,7,65 p. 468] Gl 3,87,57 (1 Hs. ûrhuon). Hbr. I,164,734 (zum Volksglauben, der Wachtelkönig führe die Wachtelschar an, vgl. auch Brehm a. a. O. S. 171). orhn ortigometra hoc solum animal caducum morbum patitur [Hbr. II,66,260, vgl. Is., Et. XII,7,65 p. 468] Gl 3,203,63; zur Bed.Wachtelkönigfür lat. ortygometra vgl. DML VIII,2060b s. v. ortygometra c.
Vgl. ?orihhuon.
Vgl. or(re)han mhd., ûrhuon, -hano, wuorhenna andl.
 
Artikelverweis 
ôrrûno sw. m., mhd. Lexer ôrrûne; vgl. mnd. ôrrûner m., an. eyrarúna sw. f. — Graff II,525.
or-runun: acc. sg. Gl 1,422,13/14 (M, 3 Hss.).
der einem etw. ins Ohr flüstert, geheimer Ratgeber: orrunun [fecitque eum (Banaias) sibi David] auricularium [, a secreto, 2. Reg. 23,23] (1 Hs. ôrgirûno, 5 Hss. râtgebo).
Vgl. ôrgirûno.
 
Artikelverweis 
ôrslag st. m., mhd. Lexer ôrslac, nhd. DWB ohrschlag; mnd. ôrslach, mnl. oorslach; ae. éarslege (vgl. Bosw.-T., Suppl. S. 173). — Graff VI,773.
or-slac: nom. sg. Gl 2,330,13 (clm 14747, 9. Jh.; -k; lat. abl.). 3,222,43 (SH a2, 2 Hss.). 265,37/38 (SH b). 293,53 (SH d, -s:lac). 311,29 (SH e). 329,1 (SH g, 3 Hss.); -slach (zu —ch für —k im Bair. oder Mfrk. vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 149 Anm. 5 bzw. § 148 Anm. 1): dass. 222,42 (SH a2, 3 Hss.). 265,37 (SH b, 2 Hss.). 349,24 (SH l). 4,180,35. 180,43. Mayer, Glossen S. 118,12/13. Thies, Kölner Hs. S. 158,18 (SH); acc. sg. Gl 1,739,34. — or-sleg-: dat. pl. -en Gl 1,718,38 (Kasus analog zur vorausgehenden Gl. halsslegin colaphis, vgl. Steinm. Anm.); acc. pl. -i 718,37. or-slegun: dat. pl. Gl 2,404,9 (mit einer Endung der a- Stämme, vgl. Braune a. a. O. § 216 Anm. 3).
or-sclag (zu sc- vgl. Braune a. a. O. § 146 Anm. 2): nom. sg. Gl 3,311,29 (vgl. Hbr. II,167,293 Anm.; SH e; orsclac Steinm.); -sclegi: acc. pl. 5,16,70.
Verschrieben: or-slat: nom. sg. Gl 4,180,43; -stegi: acc. pl. 1,718,37 (geheimschriftl., l. orslegi).
Ohrfeige: orslegi [tunc expuerunt in faciem eius (Jesus), et colaphis eum ceciderunt, alii autem] palmas (Hs. noch iđ alapas) [in faciem eius dederunt, Matth. 26,67] Gl 1,718,37. 5,16,70. orslach [haec autem (Jesus) cum dixisset, unus assistens ministrorum dedit] alapam [Iesu, Joh. 18,22] 1,739,34. orslak [pollicitationem suam (des Sanftmütigen) percussus] alapa [comprobat, Hier. in Matth. 5,40, CCSL 77,33,672] 2,330,13. orslegun [(den Vater, sc. Gott) igitur non flagra secant, non sputa salivis adspergunt,] alapis [non vexat palma relisis, Prud., Apoth. 95] 404,9. orslach alapa 3,222,42. 265,37. 293,53. 311,29. 329,1. 349,24. 4,180,35. 43. Mayer, Glossen S. 118,12/13. Thies, Kölner Hs. S. 158,18.
Abl. ôrsleggen mhd.; vgl. AWB ôrslêk as.
 
Artikelverweis 
ôrsleggen mhd. sw. v.; vgl. mhd. ôrslagen sw. v. (vgl. Findebuch S. 267), mnd. ôrslân st. v. — Graff VI,775. [Bd. 7, Sp. 122]
or-slegen: 3. pl. Gl 3,418,80 [HD 1,80] (Straßb., 12. Jh. (?); vgl. Riecke, jan-Verben S. 336).
ohrfeigen: alapizant (vgl. Mlat. Wb. I,422).
 
Artikelverweis 
[ôrslêk as. st. m.
or-slecon: dat. pl. Gl 2,577,41 = Wa 92,10 (Düsseld. F. 1, Gll. 10. Jh.; vgl. Beitr. 44,483).
Ohrfeige: orslecon [hanc (den Vater, sc. Gott) igitur non flagra secant, non sputa salivis adspergunt,] alapis [non vexat palma relisis, Prud., Apoth. 95].
Vgl. ôrslag.]
 
Artikelverweis 
ôrsmero st. n., mhd. Lexer ôrsmer; mnl. oorsmeer. — Graff VI,833.
Alle Belege im Nom. Sg.
or-smer-: -o Gl 3,70,38 (SH A, 2 Hss.). 177,57 (SH B). 391,34 (Hildeg., 2 Hss.); -e 70,39 (SH A, 2 Hss.). 362,34 (Jd); -] 70,39 (SH A, 3 Hss., 13.—15. Jh.; mit Endungsabfall). — ori-smer-: -o Gl 3,70,40 (SH A; zum Fugenvokal vgl. Gröger § 7b u. Paul, Mhd. Gr.25 § L 54,3); -] Hbr. I,126,154 (SH A, Erl. 396, 13. Jh.; mit Endungsabfall).
Ohrenschmalz: orsmero austiria Gl 3,70,38 (davor ora auris; im Abschn. De membris hominis). Hbr. I,126,154. Gl 3,177,57. 362,34. orsmero oirunguizol 391,34 (Hildeg., lingua ignota); zum lat. Lemma austiria vgl. Mlat. Wb. I,1272,8.
 
Artikelverweis 
? ôrspinna (st. sw.?) f. (zum Ansatz vgl. Gallée, Vorstud. S. 237); dagegen erwägt Splett, Ahd. Wb. I,2,687. 906 (nach Höfler, Krankheitsn. S. 663) einen Ansatz ôrspinta (vgl. spint).
or-spinna: nom. sg. Gl 3,431,13 (Erf. Octav 8, 12. Jh., Marburg D 2, 13. Jh.).
Ohrenschmalz (vgl. Ahd. Gl.-Wb. S. 453) oder Ohrknorpel (so Riecke, Med. Fachspr. 2,206; vgl. auch Archiv 219,408): orspinna lira pulpa et est illud durum in aure [vgl. pulpa est caro sine pinguedine ... hanc plerique et viscum vocant, Is., Et. XI,1,81].
 
Artikelverweis 
orstegi Gl 1,718,37 s. AWB ôrslag.