Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
forauuesan bis forauuizzida (Bd. 3, Sp. 1174 bis 1175)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis forauuesan s. fora-uuesan.
 
Artikelverweis 
forauuiggîg adj.
uoro-uuicgigo: nom. sg. m. Gl 2,617,34 (Antwerpen 17. 4, früher 126, nach Pauly, Glossen S. 169 Glossen 9. oder 10. Jh.).
vorausgehend: uorouuicgigo samansindis guntfanere praevius [horribiles] comitaris signifer [enses? Sed., Carm. pasch. V,62].
 
Artikelverweis 
forauuîhhan s. fora-uuîhhan.
 
Artikelverweis 
forauuîs adj.; ae. forewís. — Graff I,1071.
fora-uuiis: Grdf. Gl 1,226,33 (R).
voraus-, vorherwissend: praescia.
Komp. unforauuîs; Abl. forauuîsî.
 
Artikelverweis 
forauuîsî st. f.
fora-uuisi: dat. sg. Beitr. 52,157 (clm 4614, 8./9. Jh.; Hs. -uuiſi).
Voraus-, Vorherwissen: Gottes: [hunc (sc. Iesum Nazarenum) definito consilio et] praescientia [dei traditum, ... interemistis, Greg., Cura 3,34 p. 93].
 
Artikelverweis 
forauuîso sw. m. — Graff I,1067.
fora-uuisun: nom. pl. Gl 2,231,14 (S. Flor. III 222 B, 9./10. Jh.); unvollständig (das Punktierte verblaßt): fo..uuisun: dass. ebda. (Wien 949, 9./10. Jh.).
Ankündiger, Ausrufer (vor Gericht): [hi itaque (sc. die sich ihrer Sünden zwar anklagen, sie aber weiterhin begehen) quid aliud quam] praecones [sunt sui? Greg., Cura 3,31 p. 89].
 
Artikelverweis 
forauuîzag adj.; vgl. ae. forewítegian sw. v. — Graff I,1124.
fora-uuiz-ac: Grdf. Gl 1,226,32 (R); -zak: dass. 2,317,19 (Jb).
voraussagend, weissagend: forauuizac praesaga Gl 1,226,32. forauuizzak praesagum 2,317,19.
 
Artikelverweis 
forauuîzagtuom st. (m. n.). — Graff I,1124.
fora-uuizac-tuome: dat. sg. Gl 1,303,20 (M, 2 Hss., [Bd. 3, Sp. 1175] 1 Hs. -uv-, 1 -vu-); -uuizoc-tume: dass. 22 (M, clm 2732, 10. Jh.); -uuizzic-tuome: dass. 21 (M, 11. Jh.).
Mit Anlehnung an -sagên in forasagên, -sago (vgl. uuîzzago): vore-wisag-tom: dat. sg. Gl 1,303,22 (M, 14. Jh.); verschrieben: vor-wisagactm: dass. 23 (M, 13./14. Jh.).
Das verstümmelte u. verschriebene nzaztuoma Gl 2,44, 26, das de Boor, Beitr. 67,73 hierher stellt, gehört doch wohl, wie Steinm. annimmt, zu uuîzagtuom, s. dort.
Vorhersage, Weissagung: foravuizactuome [quodam] praesagio [futurorum, Praef. in Pent.] Gl 1, 303,20; vgl. AWB forauuizzida.
 
Artikelverweis 
forauuizzan s. fora-uuizzan.
 
Artikelverweis 
forauuizzantheit st. f., mhd. Lexer vorwienheit, nhd. vorwissentheit; mnd. vrwētenhêit, mnl. vorewetentheit. — Graff I,1096.
fora-uuizzant-heit: nom. sg. Gl 1,585,39. 637,3; dat. sg. -]i 336,1. 2,308,37, alle Rb.
1) Absicht, Vorbedacht: forauuizzantheit [de] industria [enim dissolvit manus virorum bellantium, qui remanserunt in civitate hac, Jer. 38,4] Gl 1,637,3; fona forauuizzantheiti vorsätzlich: fona forauuizzantheiti [si quis] per industriam (Hs. de industria) [occiderit proximum suum, Ex. 21,24] 336,1.
2) Voraus-, Vorherwissen: forauuizzantheit [cogitatus] praescientiae (Hs. -ia) [avertit sensum, et infirmitas gravis sobriam facit animam, Eccli. 31,2; vgl. dazu: cogitatus enim hominis quem in timore dei habet, praesciendo quod vera sunt omnia quae scriptura sacra praenuntiat de futuro praemio bonorum et de ventura poena malorum, avertit sensum hominis ab omni concupiscentia mala, Hrab. z. St., PL 109,986] Gl 1,585,39 (oder lediglich Vok.-Übers.?); Gottes: forauuizzantheiti [(nos) qui in aeterna] praescientia [et dei cives, et angelis eius aequales sumus, Greg., Hom. I,8 p. 1463] 2,308,37.
 
Artikelverweis 
forauuizzida st. f. — Graff I,1103.
fora-uuizz-ida: dat. sg. Gl 1,311,7; -uuiz-: nom. sg. 4,12,33 (Jc); acc. sg. (oder nom.?) 2,319,5 (vgl. Gl 5, 103, 31); fore-uuized-: nom. sg. -a Nb 332,6 [363,8]; gen. sg. -o 326,16 [357,2]; dat. sg. -o Nc 821,14 [186,19]; acc. sg. -a Nb 345,29. 353,11 [378,24. 386,23].
Vorauswissen, Voraussehen, Vorausschau: forauuizzida [quodam] praesagio [futurorum, Praef. in Pent.] Gl 1,311,7. forauuizida praesagiam (sicher nur verschr. aus -um, kaum eigene Nebenform) 2,319,5. forauuizida praesagium [praescientia, CGL IV, 551,24] 4,12,33. also grehto uuizentheit . tiu gagenuuerten nieht nenotegot . tana mer nenotegot tiu chumftigen . iro foreuuizeda nam sicut scientia praesentium rerum . nihil importat necessitatis . his quae fiunt . ita praescientia futurorum . nihil importat necessitatis . his quae eventura sunt Nb 332,6 [363,8]. (chist tu) dero so getanon . neheina foreuuizeda sin harum igitur rerum . nullam esse praescientiam (sc. disseris) 345,29 [378,24]. uuile du bedenchen sina gagenuuerti . fone dero er (sc. Gott) iz allez uueiz . so nechist tu nieht in haben foreuuizeda . samoso chumftiges . nube rehtor uuizentheit . tero imo ungeuuangtun gagenuuerti non aestimabis esse praescientiam . quasi futuri . sed rectius scientiam numquam deficientis instantiae 353,11 [386,23]. andere vuurten ze uuizegungo . unde ze foreuuizedo geboren alii quoque huius generis homines in divinandi usum . et praescientiam procreati Nc 821,14 [186,19]; für Gottes Vorherwissen, das unabhängig von der Kategorie Zeit ist (vgl. Schröbler S. 85): daz tes mennisken ratio ... nieht erreichen nemag tia einfalti gotes foreuuizedo quod motus . i. conatus humanae rationis non potest admoveri . ad simplicitatem divinae praescientiae Nb 326,16 [357,2]. [Bd. 3, Sp. 1176]

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: