Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
gnagan bis gneista (Bd. 4, Sp. 316 bis 318)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis gnagan, nagan st. v., [knagan as. st. v.,] mhd. nagen, nhd. nagen sw. v.; mnd. knagen, gnagen, mnl. cnagen; ae. gnagan; an. gnaga. — Graff II,1014.
Praes.: gnag-: 1. sg. -v Gl 2,376,69 (Wien 114, 10. Jh.); -o 3,270,8 (SH b, Kiel 47, 11. Jh.); ginag-: inf. dat. sg. -anne 1,784,13 (M, 3 Hss.); ganag-: dass. -anne 14 (M, Wien 2732); part. -andi 2,45,22 (Köln XIX, 9. Jh.).
ginegit: 3. sg. Gl 1,327,14 (M, clm 18 140).
nag-: 1. sg. -o Gl 3,333,8 (SH g, 3 Hss., 12. Jh.); 3. pl. -ent 409,2 (Hd., 12. Jh.).
[cnagit: 3. sg. Wa 107,12 (Straßb. Gl.); kanagit: dass. 27 (ebda.).]
Zum Sproßvokal -i- oder -a- vgl. Reutercrona S. 159, Schatz, Ahd. Gr. § 86. Zu k- neben g- vgl. Kluge, Et. Wb.19 s. v. nagen.
(ab-)nagen, zernagen, (mit Zähnen) zerreißen:
a) eigentl.: ginegit [(die Heuschrecke)] corrodet [enim omnia ligna quae germinant in agris, Ex. 10,5] Gl 1,327, 14. [cnagit [tunc cancer latenter lapillum iniicit, atque impedita conclusione ostreae carnes] erodit [Is., Et. XII,6,51 p. 457] Wa 107,12. kanagit hic (corvus) prior in cadaveribus oculum petit [ebda. 7,43 p. 465] 27]; ohne Kontext: gnagv [‘doinsiconvertentia faciunt praeteritum perfectum, utludo lusi’ ...] ‘rodo [rosi’, Prisc., Inst. II,514,14] Gl 2,376,69. gnago corrodo dila- [Bd. 4, Sp. 317] cero 3,270,8. igh nago corrodo 333,8. nagent corrodunt 409,2;
b) bildl.: zi ginaganne [meam quodam modo senectutem invidorum dentibus] corrodendam [exponis, Prol. in Ep. can. p. 832] Gl 1,784,13 (and. Hss. bisprehhan, z. T. auch als Alternativglosse); im Part.Praes.: verzehrend: ganagandi [contra Augustinum narratur serpere quidam scriptor, quem dudum livor adurit] edax [Beda, Hist. eccles. I,10 p. 37] 2,45,22.
 
Artikelverweis 
bi-gnagan, -nagan st. v., mhd. MWB benagen, nhd. DWB benagen sw. v.; mnd. beknagen, -gnagen, mnl. becnagen; ae. begnagan. — Graff II,1014.
Praes.: bi-gnag-: 1. sg. -o Gl 3,297,63 (SH d, Florenz XVI,5, 13. Jh.). 315,29 (SH e, Prag, Lobk. 435, 12. Jh.); inf. (wohl verschr.) -nun 230,15/16 (SH a 2, Berl. Lat. 8° 93, 12. Jh.).
pi-gneg-it (Rd), -chneg- (Jb): 3. sg. Gl 1,274,50.
be-nag-: 1. sg. -e Gl 3,230,16 (SH a 2, Wien 2400, 12. Jh.); -on 15 (SH a 2, clm 2612, 12. Jh.); inf. -en 16 (SH a 2, Graz 859, 13. Jh.).
Praet.: pi-kinuac: 3. sg. Gl 1,337,15 (Ja). Zum Sproßvokal -i- vgl. Reutercrona S. 159, Schatz, Ahd. Gr. § 86. Zu k- für g- vgl. Schatz, ebda. § 231.
Part. Praet.: bi-gnagana: nom. pl. m. Gl 2,11,39 (Würzb. Mp. th. f. 21, 9. Jh., Wolf. Helmst. 365, 10. Jh.).
be-nagenen: dat. pl. Gl 1,319,29 (Köln CVII, 9. Jh.).
abnagen, abfressen, (mit Zähnen) zerreißen: pignegit [(die Heuschrecke)] corrodet (Hs. con-) [enim omnia ligna quae germinant in agris, Ex. 10,5] Gl 1,274,50. pikinuac conrodit [zu ebda.] 337,15. bignagana [quatenus ... leonum rictibus] roderentur [Aldh., De virgin. 49,5] 2,11,39; ohne Kontext: benagon corrodo (2 Hss. corrodere) 3,230,15. bignago corrodo dilacero 297,63. 315,29; im Part.Praet.: abgezehrt: benagenen fleisscun [putabam ... septem boves de amne consendere, pulchras nimis, et] obesis carnibus [Gen. 41,18] 1,319,29 (obesus gegenfett, feistdes Bibeltextes alsabgezehrtaufgefaßt und übers., vgl. Georges, Handwb. 2, 1241, oder Vok.-Übers.).
 
Artikelverweis 
umbi-gnagan st. v. (Katara S. 289 a, Ahd. Gl.-Wb. S. 232 b sw. v.), mhd. Lexer umbenagen; mnl. ommecnagen sw. v.; vgl. nhd. DWB umnagen sw. v., s. DWb. XI,2,1025.
Praes.: umbe-nagu: 1. sg. Gl 4,206,40 (sem. Trev., 11./12. Jh.).
umnagen, ringsum benagen, wegfressen: oboesus, a verbo obedo.
 
Artikelverweis 
gnaneisten sw. v., vgl. mhd. Lexer ganeisten, nhd. gneisten. Graff IV,297.
gnaneisten: inf. Gl 2,673,10 (clm 21 562, 12. Jh.).
Funken sprühen: [testa cum ardente viderent] scintillare [oleum, Verg., G. I,392] (auch gnaneistôn).
 
Artikelverweis 
gnan(e)isto s. AWB gneista.
 
Artikelverweis 
gnaneistôn sw. v.; vgl. an. gneista.
gnaneiston: inf. Gl 2,673,10 (clm 305, 11. Jh.).
Funken sprühen: [testa cum ardente viderent] scintillare [oleum, Verg., G. I,392] (auch gnaneisten).
 
Artikelverweis 
gnarrun st. f. (?); vgl. ae. cnear; an. knörr. — Graff IV,296.
Alle Belege nom. sg.
gnarr-un: Gl 3,163,48 (SH A, 3 Hss.; auch -v-). 370,28 (Jd). Hildebrandt I,361,253 (SH A); -en: Gl 3,163,50 (SH A).
Wohl verschrieben: gnarrum: Gl 3,163,50 (SH A; vgl. Hildebrandt I,361,253). 216,64 (SH B); guarrun: 163,49 (SH A; evtl. von Steinm. verlesen; Hildebrandt ebda. gnarrun).
Kahn: gnarrun mioparo quasi minimus paro, [Bd. 4, Sp. 318] vel carabus vel linter, est navicula ex vimine facta et crudo corio contexta [Summ. Heinr. X,16,253] Gl 3,163, 48. Hildebrandt I,361,253. mioparo (Hs. chioparo) vel carabus Gl 3,216,64. carabus (darauf lintis idem) 370,28.
 
Artikelverweis 
ndel, -il Gl 1,550,57. 3,250,63. 128,53 s. AWB grintil.
 
Artikelverweis 
gnehta, -o W 51,3. 58,23 s. AWB kneht.
 
Artikelverweis 
gneiliz [ruit (ein Quell) per marmora lubricatque] clivum [Prud., P. Petri et Pauli (XII) 35] Beitr. 73,205 (nach Gl 2,591,56; mus. Brit. Add. 15 090, 11./12. Jh.) ist ungedeutet.
 
Artikelverweis 
gneista (st.?) f., gneisto sw. m., ganeistra (st.?) f., gnan(e)isto sw. m., mhd. Lexer ganeist, Lexer ganeiste, geneiste, gneiste st. f. sw. m., ganeister st. sw. f., nhd. gneist m.; ae. gnást m.; an. gneisti m.; in den ahd. Ansätzen sind nicht alle vorkommenden Formvarianten berücksichtigt worden, vgl. z. Bildung DWb. IV,1,5,635 ff. — Graff IV,296 f.
cneista: nom. sg. Gl 1,620,30 (Rb); gneista: dass. Nb 217,1 [233,16].
gneisto: nom. sg. Gl 2,9,68 (10. Jh.). 257,45 (M, 4 Hss.).
ganaist-: nom. sg. -e Gl 3,697,4 (12. Jh.); -] 4,191,23 (14. Jh.).
ganastra: nom. sg. Gl 3,1,46 (Voc.); ganeistra: dass. 211,20 (SH B). Hildebrandt I,374,442 (SH A); ganistra: dass. Gl 3,170,33 (SH A, 2 Hss.; auch -ista); gænester: acc. pl.? 419,53 (Hd.); gensts: nom. sg. 170,34 (SH A).
gnanaist: nom. sg. Gl 3,600,52 (13. Jh.); gnanisto: dass. 2,257,46 (M, 11./12. Jh.).
ganehaista: nom. sg. Gl 3,170,34 (SH A, 13. Jh.).
Funke, Flämmchen: cneista [testa, in qua portetur] igniculus [de incendio, Is. 30,14] Gl 1,620,30. gneisto scintilla (Hs. de scintilla) [Aldh., Enigm. XCIII p. 140] 2,9,68. ganastra scintilla 3,1,46. 170,33. 211,20. 680,52. 697,4. Hildebrandt I,374,442. gænester scintillas Gl 3,419,53. scintilla particula ignis ganaist uł locusta in harundineto glimelin 4,191,23; bildl.: gneisto [recede a me, mulier, adhuc] igniculus [vivit, paleam tolle, Greg., Dial. 4,11 p. 388] 2,257,45. daz ih selben die reda ... zesamine slahe . daz taruz etelih scone gneista springe forsitan ex huiusmodi conflictatione . pulchra quaedam veritatis scintilla dissiliat Nb 217,1 [233,16].
Abl. gnaneisten, gnaneistôn, -gneisten.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: