Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
holko bis ir-holôn (Bd. 4, Sp. 1212 bis 1214)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis holko sw. m., mhd. Lexer holche, nhd. DWB holk, vgl. auch hülk, hulk; mnd. holk m., hulke f., mnl. hulc m., hulke f.; ae. hulc m. (?); aus mlat. hulcus, vgl. Kluge, Et. Wb.23 S. 387 s. v. hulk. — Graff IV,892.
holchun: nom. pl. Gl 3,163,56 (SH A, 6 Hss., dabei Eins. 171, 12. Jh., -ch- eher denn -eb-, vgl. Hbr. I,361,259; 1 Hs. -vn). 217,2 (SH B). Hbr. I,361,259 (SH A); holechen: dass. Gl 3,370,31 (Jd).
Last-, Frachtschiff: holchun onerariae naves quae alimenta et suppellectilem portant. Actuariae (vgl. Mlat. Wb. 1,138) naves quae velis simul et remis aguntur [Hbr. I,361,259] Gl 3,163,56. Hbr. I,361,259. Gl 3,217,2. holechen verscif actuariae naves ypogaubus 370,31.
 
Artikelverweis 
holloich s. AWB hollouh.
 
Artikelverweis 
hollouh st. m., mhd. Lexer hollouch, nhd. DWB hohllauch; as. hallōk (s. u.).
hol-lovh: nom. sg. Gl 5,39,39; -louch: dass. 553,3 (2 Hss., 1 Hs. -lch); -lc: dass. 569,20; -loich: dass. 540,5. 542,24 (beide Wien 2524, 13. Jh.). [Bd. 4, Sp. 1213]
hal-loc: acc. sg. Gl 2,580,58 = Wa 94,37/38 (Düsseld. F. 1, 9. oder 10. Jh.?).
1) Hohllauch, Bez. für die Schalotte, Allium ascalonicum, oder die Winterzwiebel, Allium fistulosum L., eine Lauchart, die durch röhrenförmige Stengel gekennzeichnet ist (vgl. Marzell, Wb. 1,195 ff. u. 200 f.): halloc [venerare acerbum] cepe [, mordax allium, Prud., P. Rom. (X) 260] Gl 2,580,58 = Wa 94,37/38 (zu cepe vgl. Mlat. Wb. 2,470 ff.). holloich cepe chronion (Hss. auch ceplecomium, cepreconium) 3,540,5. 553,3. 569,20. hollovh cromion [i. cipa, CGL III,589,31] 5,39,39.
2) Bez. für die Dach-Hauswurz, Sempervivum tectorum L. (vgl. Marzell, Wb. 4,245 ff.): holloich Iovis barba Gl 3,542,24; sonst durch hûslouh, hûsuuurz glossiert; alsLauchwohl wegen der saftigen Blätter bezeichnet; vgl. für diesen Beleg Ahd. Gl.-Wb. S. 296 s. v. hūslouh.
 
Artikelverweis 
holm Gl 4,230,34 s. AWB boumolm.
 
Artikelverweis 
holmo Gl 3,453,51. 4,202,67 s. AWB olmo.
 
Artikelverweis 
holnder, -dir s. AWB holuntar.
 
Artikelverweis 
holo sw. m. — Graff IV,848.
holo: nom. sg. Gl 3,127,54 (SH A, 3 Hss.).
unterirdischer Raum, Gewölbe: herthtunc (ł) holo (h)ypogaeum aedificium sub terris [Hbr. I,264,205] (2 Hss., 1 Hs. nur holo, 2 Hss. herdtung hol; im Abschn. De habitaculis).
Vgl. hol.
 
Artikelverweis 
holod- s. AWB holado.
 
Artikelverweis 
hôloht(i), -aht(i) adj., mhd. Lexer holeht; as. hōlohter, hōlodi (s. u.); vgl. an. haula; zu -oht(i) vgl. Wilm., Gr. 22 § 353, zu -ahti neben -ohti Schatz, Ahd. Gr. § 17. — Graff IV,848.
haolohter: nom. sg. m. Gl 3,12,15 (C).
hol-oht: Grdf. Gl 3,241,60 (SH a 2, 12. Jh.). MGh LL sectio I,V,2 p. 437,9 (Wien 406, 12. Jh.). Thies, Kölner Hs. S. 171,19 (SH, 13. Jh.); nom. sg. m. -]ar Gl 1,345,4 (S. Paul XXV d/82, 9./10. Jh.). 2,242,12 (clm 14409, 9. Jh.). 355,3. 4,338,31. 5,30,3 (alle 11. Jh.); -]er 1,345,3 (3 Hss., darunter Sg 9. 295, beide 9. Jh.). 351,53 (M, 6 Hss., 1 Hs. -hter). 353,35 (Jd). 2,201,74 (S. Paul XXV d/82, 9./10. Jh.). 214,36 (Schlettst., 12. Jh.). 242,48 (clm 27152, 9. Jh.; -, t aus er korr., Steinm.). 3,301,58 (SH d; -). 306,21 (SH d; -). 429,22. Thies, Kölner Hs. S. 179,2 (SH; -ts); -ochts: dass. Gl 1,351,55 (M); -octer: dass. ebda. (M); -ah: dass. 4,201,29 (sem. Trev., 11./12. Jh.); -ehts: dass. 3,241,59 (SH a 2); -ecter: dass. 488,45; -otter: dass. Mayer, Glossen S. 6,3 (Augsb. K 4, 10. Jh.); -iter: dass. Gl 2,241,12 = Wa 81,20 (Carlsr. S. Petri, 10./11. Jh.; zu t für ht vgl. Gallée, As. Gr. § 263 Anm. 2); hlohter: dass. 1,351,54 (M).
haladi: Grdf. Gl 1,355,28 = Wa 75,4 (Carlsr. S. Petri, 10./11. Jh.); zu hâl- neben hôl- vgl. Gallée, As. Gr. § 96, zu -adi neben -odi § 71. 130,2; nach Gallée wäre von einem eigenen Suffix -odi auszugehen, doch vgl. oben in derselben Hs. holiter u. auch houaradi Gl 2,241,8 = Wa 81,17 unter hovaroht(i).
Verschrieben: hol-olt: Grdf. Gl 3,318,53 (SH e, das erste l aus Rasur, Steinm.); -otehr: nom. sg. m. 4,257,3 (M); -otcher: dass. 1,351,56 (M); -ents: dass. 3,241,59 (SH a 2); -ender: dass. 501,16 (Mülinensche Rolle, 11./12. Jh.; l. holehder, Steinm.).
an einem Bruch am Unterleib (teilweise wohl Hodenbruch) leidend (vgl. Höfler, Krankheitsn. S. 76): holohter [Bd. 4, Sp. 1214] [qui habuerit maculam, non offeret panes deo suo ... si impetiginem in corpore, vel] herniosus [Lev. 21,20] Gl 1,345,3. 351,53 (3 Hss. hôdalôs). 353,35. 355,29 = Wa 75,4. 4,257,3. holohter [si gibbus, si lippus ... si impetiginem in corpore, vel] ponderosus [Greg., Cura 1,11 p. 11, vgl. Lev. 21,20; vgl. (ponderosus) vitium quippe est ponderis, cum humor viscerum ad virilia labitur, ebda. p. 13] 2,201,74. 214,36. 241,12 = Wa 81,20. 242,12. 48. Mayer, Glossen S. 6,3 (PL 77,24 A). decenter iocatur poeta in Neronem. quia ramicosus erat .i. herniosus holohtar [Randgl. zu: sentiet axis onus, Lucan 1,57] Gl 2,355,3. 4,338,31. 5,30,3. haolohter ponderosus 3,12,15. Thies, Kölner Hs. S. 179,2. hirniosus Gl 3,241,59. 429,22. 488,45. 501,16. 4,201,29. Thies, Kölner Hs. S. 171,19. hirniosus ponderosus Gl 3,301,58. 318,53. holohter ponderosus. cui humor viscerum in virilia labitur 306,21. cativo id est holoht [zu: id est aut caecum aut herniosum aut] cadivum [aut leprosum, Lex Baiv. XVI,9 p. 437,6] MGh LL sectio I,V,2 p. 437,9 (nach Gl 2,353,26).
Vgl. hôla.
 
Artikelverweis 
holôn sw. v., mhd. holn, Lexer höln; mnd. hōlen, mnl. holen; ae. holian; an. hola; vgl. nhd. DWB höhlen. — Graff IV,848.
hol-: 3. sg. -ot Gl 1,507,4 (M, 3 Hss.); -it ebda. (M, 3 Hss.); -t 5 (M); 3. pl. -ant 2,396,15. 454,44 (2 Hss.); -ent 1,502,58 (M); -int ebda. (M); part. prs. -anti 2,633,22; ka-: part. prt. -ot 760,13 (clm 14747, 9. Jh.); gi-: acc. sg. m. -eten 628,49; ge-: nom. sg. f. -tiv 4,140,33 (Sal. c).
geolade: part. prt. nom. pl. m.? Gl 2,712,42 (Paris Lat. 9344, 11. Jh.; zum h-Ausfall vgl. Franck, Afrk. Gr. § 110).
1) etw. aushöhlen, durchlöchern:
a) Steine aushöhlen, auswaschen: holint [lapides] excavant [aquae, Iob 14,19] Gl 1,502,58 (7 Hss. irholôn, 1 Hs. ûzholôn);
b) etw. mit Löchern versehen, durchbrechen, durchbohren: holant [tabulis superne strata texunt pulpita ... terebrant aream crebroque lignum] perforant [acumine, Prud., P. Rom. (X) 1019] Gl 2,396,15. 454,44. geolade [erigitur Liparen, fumantibus ardua saxis, quam supter specus et Cyclopum] exessa [caminis antra Aetnaea tonant, Verg., A. VIII,418] 712,42;
c) eine Grube ausheben, einen Brunnen graben: holanti [ante locum capies oculis alteque iubebis] in solido (ne ager sit concavus, Serv.) [puteum demitti, Verg., G. II,231] Gl 2,633,22;
d) etw. bearbeiten, behauen: geholtiv dolata Gl 4,140,33; einen Mühlstein: giholeten [(agitator aselli) lapidemque revertens] incussum [Verg., G. I,275] 2,628,49; eine Kirche aus dem Felsen herausarbeiten: kaholot [(ecclesia beati Michaelis archangeli) vertice siquidem montis excelsi posita, de corpore eiusdem saxi speluncae instar] praecavata [ostenditur, Mem. Mich., PL 95,1522] 760,13.
2) etw. (die Erde) aufwühlen, aufscharren: holot [(equus) terram ungula] fodit [Iob 39,21] Gl 1,507,4.
Abl. holado.
 
Artikelverweis 
ir-holôn sw. v., mhd. erholn, -höln; ae. aholian. — Graff IV,848.
ir-hol-: 3. pl. -ont Gl 1,502,56 (M, 5 Hss.); -ent 57 (M); er-: part. prt. -ot 2,500,17 = Wa 86,30 (Carlsr. S. Petri, 10./11. Jh.); her-holoth: dass. ebda. (Sg 292, 10. Jh.).
Verschrieben: ir-lohont: 3. pl. Gl 1,502,57 (M, clm 18140, 11. Jh.; zu den Fehlern in der Hs. vgl. Steinm., Beitr. S. 20); das Ahd. Gl.-Wb. S. 383 setzt ir-lohhôn an. [Bd. 4, Sp. 1215]
etw. aushöhlen:
a) allgem.: irholon cavo Gl 4,125,7. 135,5;
b) Steine aushöhlen, auswaschen: irholont [lapides] excavant [aquae, Iob 14,19] Gl 1,502,56 (2 Hss. holôn, 1 Hs. ûzholôn);
c) etw. durch Herausmeißeln bearbeiten, im Part. Prät.: kunstvoll durchbrochen, vom Edelstein: erholot (1 Hs. herholoth ergarabungu) [sed cava (des Hauses) per solidum multoque forata] dolatu (Hs. dolata) (Glosse: foramine) [gemma relucenti limen conplectitur arcu, Prud., Psych. 835] Gl 2,500,17 = Wa 86,30 (dolatu/foramine ist wohl nur Lemma zu ergarabungu).

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: