Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
mur(u)uui bis ms(-) (Bd. 6, Sp. 922 bis 926)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis mur(u)uui adj., mhd. Lexer mürwe, mür(e), nhd. mürbe; mnd. mör(e), mnl. morwe, muer(u)w; zur Bildung vgl. Heidermanns, Primäradj. S. 418. — Graff II,831 f. s. v. maro, marawi.
muruui: Grdf. Gl 1,544,14 (vgl. Beitr. (Halle) 85,80; Würzb. Mp. th. f. 3, Hs. 9. Jh.); murw-: nom. sg. m. -er 3,146,34 (SH A; -ws). 243,30 (SH a2, 2 Hss.; 1 Hs. mv-); muruer: dass. 1,277,59 (Jb-Rd). — muruuu-: Grdf. -i F 19,13. T 146,1; superl. nom. sg. m. -isto Gl 1,424,44 (Rf); mvrvwer: nom. sg. m. 3,146,34 (SH A); mureuu-: acc. sg. n. -iz Nc 826,14 [146,1]; gen. pl. m. -ero Nb 167,27 [141,16]; murewer: nom. sg. m. Gl 3,261,49 (SH a2, 2 Hss.; 1 Hs. mv-); mrewer: dass. 384,44 (Jd); murivuisto: superl. nom. sg. m. 1,422,5.
1) zart, zerbrechlich: murivuisto [haec nomina fortium David ... princeps inter tres, ipse est quasi] tenerrimus [ligni vermiculus, 2. Reg. 23,8] Gl 1,422,5. 424,44. muruui [nam et ego filius fui patris mei,] tenellus [, et unigenitus coram matre mea, Prov. 4,3] 544,14. sah si bi iro ein corpus . sinuuelbez . unde mureuuiz . uzer dero liehti des himeltouues kerandez de proximo conspicatur globosum quoddam tenerumque corpus . ex superni roris levitate compactum Nc 826,14 [146,1]; — hierher wohl auch: murewer tener tenuis gracilis subtilis diminutivum tenellus [Hbr. II,513,316,21] Gl 3,261,49.
2) schwach: muruer [ego autem adhuc] delicatus [, et unctus rex, 2. Reg. 3,39] Gl 1,277,59; — hierher wohl auch: weicher ł murwer inbecillis Gl 3,243,30.
3) weich, geschmeidig: saar so siin (des Feigenbaumes) ast muruuui uuirdit enti lauph uphgengit uuizut daz danne nah ist sumere cum iam ramus eius tener fuerit F 19,13 = T 146,1. sie uuizen ioh uuola ... uuele stada gibedig sin mureuuero fisco . alde dero ruhon echinorum quae litora prestent tenero pisce vel asperis echinis Nb 167,27 [141,16].
4) Glossenwort: mvrvwer tenellus Gl 3,146,34 (3 Hss. zart). tener 384,44.
Komp. frum(a)muruui; Abl. mur(u)uuî, mur(u)uuen.
Vgl. maro, mar(a)uui.
 
Artikelverweis 
mur(u)uuî st. f., mhd. mür, nhd. mürbe. — Graff II,832 s. v. marawî.
muruvi: dat. sg. Gl 1,492,43 (M); mrwe: acc. sg. 371,32 (M); miruui: dat. sg. 492,43 (M); mirwe: dass. 44 [Bd. 6, Sp. 923] (M; zu -i- statt u zur Kennzeichnung des Umlauts vgl. Matzel § 43b). — muruvui: dat. sg. Gl 1,492,42 (M, 2 Hss., 1 Hs. mv-).
murvvin: acc. sg. Gl 2,198,50; zur Nebenform auf -în vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 228 u. Anm. 1.
1) (körperliche) Zartheit, Zerbrechlichkeit: mrwe [tenera mulier et delicata, quae super terram ingredi non valebat, nec pedis vestigium figere propter mollitiem et] teneritudinem [nimiam, Deut. 28,56] Gl 1,371,32 (2 Hss. zartî, 12 zart st. m.). muruvui [(Esther) super unam (famulam) quidem innitebatur, quasi prae deliciis et nimia] teneritudine [corpus suum ferre non sustinens, Esth. 15,6] 492,42 (2 Hss. mar(a)uuî).
2) (seelische) Schwachheit: murvvin [quatenus eorum] teneritudinem [laus audita nutriat, quam culpa increpata castigat, Greg., Cura 3,8 p. 42] Gl 2,198,50.
Vgl. mar(a)uuî.
 
Artikelverweis 
mûruuâga st. f., auch ? mûruuâgî st. f., mhd. Lexer mûrwâge. — Graff I,664 f. s. v. muruuaga.
Alle Belege im Nom. Sing.
mur-uuag-: -a Gl 1,609,3 (M, 9 Hss., 4 -vu-, 2 -w-, 1 Hs. -uv-, 1 -vv-, 1 mvr-). 2,369,30 (-vv-). 377,40. 3,165,22 (SH A, 4 Hss., 4 -w-, 1 Hs. mvr-). 393,64 (Hildeg.; -w-). 4,154,60 (Sal. c; mvrwa-). 174,4 (Sal. e; -w-, w auf Rasur). Codices man. 12,37 (mvrvu-). Hbr. I,365,323 (SH A; mvrw-). Stricker II,90,20 (SH; -waga); -e Gl 3,639,9 (Wien 804, 12. Jh.; -w-). 4,285,4 (M, Goslar 2, 14. Jh.; -w-). 5,11,9 (M, Carlsr. Oen. 1, 14. Jh.; -w-); -vag: 4,86,6 (Sal. a1, Prag, mus. Bohem., 13. Jh.); mr-wag-: -a 3,165,23/48 (SH A, Prag, Lobk. 434, 13. Jh.). 180,34 (SH B; -uu-); mvor-: -a 1,609,7 (M, clm 4606, 12. Jh.; zur Diphthongierung vgl. Schatz, Abair. Gr. § 10); movr-: -e 685,20 (M, clm 6217, 13. Jh.; zur Diphthongierung vgl. a. a. O., oder verschr.?); mavr-: -e 609,8 (M, clm 6217, 13. Jh.). — Mit Fugenvokal (vgl. Gröger § 22): mureuuag-: -a Gl 1,685,19 (M, 2 Hss., 1 Hs. mvrevv-); -e 2,39,20 (Schlettst., 12. Jh.; -w-). — Mit Zerdehnung u. Sproßvokal (vgl. Reichmann-Wegera, Frühnhd. Gr. S. 106 u. Paul, Mhd. Gr.25 S. 21): muwer-wage: Gl 4,279,44/45 (M, clm 6028, 13. Jh.; ge über a geschr.)
mur-uuagi: Gl 1,609,6 (M, 2 Hss., 1 Hs. -vv-; 1 Hs. im Gl.Wortsch. 6,477 s. v. mûruuâgi st. n.). 4,279,44 (M, Goslar 2, 14. Jh.).
Verschrieben: movder-waga: Gl 1,685,20/21 (M, clm 4606, 12. Jh.); maur-wanchae: 609,8 (M, clm 14745, 14. Jh.); uurhanch: 9 (M, clm 17403, 13. Jh.; im Gl.Wortsch. a. a. O. als fraglich s. v. mûruuâga).
Senkblei, Lot: mvrvuaga [ibis et corvus habitabunt in ea (Sion): et extendetur super eam mensura, ut redigatur ad nihilum, et] perpendiculum [in desolationem, Is. 34,11] Gl 1,609,3 (nach Gl.-Wortsch. 6,476 3 Hss. noch Gl. perpendiculum, quod semper ad muros extruendos appenditur). 4,279,44. mureuuaga [domus mea aedificabitur in ea (Jerusalem), ait dominus exercituum: et] perpendiculum [extendetur super Ierusalem, Zach. 1,16] 1,685,19. 4,285,4. 5,11,9. murewage perpendiculum 2,39,20 (ohne Kontextzuordnung, in einem Glossar zu Arator, vgl. Steinm. Anm. 8). vuag ... (die punktierte Stelle unleserlich, Steinm.) murvvaga [perpendis] perpendiculum [Prisc., Inst. II,125,8/9] 369,30, z. gl. St. muruuaga 377,40. murwaga perpendiculum 3,165,22 (im Abschn. De instrumentis cementariorum). 180,34 (im Abschn. De sacris aedificiis). 4,86,6. 174,4. Codices man. 12,37. Hbr. I,365,32. Stricker II,90,20. ronzis per- [Bd. 6, Sp. 924] pendiculum Gl 3,393,64. murwage uł wagestain perpendiculum 639,9. 4,154,60.
Vgl. mûrgiuuâgi.
Vgl. Tiefenbach, Werkzeuge S. 739 ff.
 
Artikelverweis 
muruuen s. AWB mur(u)uuen.
 
Artikelverweis 
muruui s. AWB mur(u)uui.
 
Artikelverweis 
muruuî s. AWB mur(u)uuî.
 
Artikelverweis 
murzilingûn adv.; vgl. mhd. Lexer murzes gen. adv., nhd. dial. tirol. murz- (in murzlâr u. a.) Schatz, Tirol. Wb. 2,439, rhein. murz Rhein. Wb. 5,1429. — Graff II,861.
murzilingun: Gl 2,113,72 (M, 6 Hss., 10.—12. Jh.).
ganz und gar losgelöst, abgeschnitten (?): murzilingun eindrafto (2 Hss. nur murzilingun) [nullum] absolute [ordinari debere presbyterum ..., nisi specialiter ecclesiae civitatis, aut possessionis, aut martyrii, aut monasterii qui ordinandus est pronuntietur, Conc. Chalc. VI p. 134]; zur absoluten Ordination (d. h. Weihe ohne irgendeine Bindung an ein Kirchenamt bzw. eine Kirche) im Gegensatz zur relativen Ordination vgl. LMA 8,2109 s. v. Weihetitel.
 
Artikelverweis 
mus Gl 3,239,51 u. Anm. 5 s. zisimûs.
 
Artikelverweis 
[mus Gl 1,94,38 (K) ist lat.; es liegt durch Abschrift verderbtes lat. muscaFliegevor (vgl. Ahd. Wb. 1,1158. 1160 s. vv. bîzan, gibîzan u. Splett, Stud. S. 161).]
 
Artikelverweis 
mûs st. f., mhd. mûs, nhd. maus; as. mūs, mnd. mûs, mnl. muus f. m.; afries. mūs; ae. mús; an. mús. — Graff II,873 s. v. mûs u. 872 s. v. mûsi.
mus: nom. sg. Gl 2,44,34 (clm 6404, Hs. 9. Jh.). 362,45. 370,74 (clm 280 A, Hs. 10. Jh.; im Gl.-Wortsch. 6,478 als fraglich s. v. mûs st. f.). 679,9 (-vs). 3,17,40. 35,35 (7 Hss., 2 -v-; s. 1). 52,27. 244,17 (SH a2, 3 Hss., 1 Hs. -v-). 247,24 (SH a2, 3 Hss., 1 Hs. -v-). 257,30 (SH a2, 2 Hss.). 278,9 (SH b, 2 Hss., 1 Hs. mvs, 1 mvs). 280,54 (SH b, 2 Hss.). 302,31 (SH d). 304,2 (SH d). 319,31 (SH e). 353,68 (-v-). 366,7 (Jd). 392,5 (Hildeg.). 437,1. 444,64. 446,55 (2 Hss.). 448,34. 509,7. 685,13. 695,30. 4,122,13 (Sal. a2, 4 Hss.). 123,32 (Sal. a2, 3 Hss.). 160,40 (Sal. c). 186,67. 230,33 (clm 14456, Gll. 9. Jh. (?); im Gl.-Wortsch. 6,479 zu einem st. Mask. mûs). Amsterd. Beitr. 18,207 (vor Gl 3,362,54; Jd). Beitr. 73,218 (nach Gl 4,151,65; Sal. c). Beitr. (Halle) 86,396,114 (Wolf., Wiss. 50, 9. Jh.). Meineke, Ahd. S. 38,367 (Sal. a1; m9). 41,431 (Sal. a2; m9). Thies, Kölner Hs. S. 173,2 (SH). 175,10 (SH); gen. sg. -]i Gl 1,692,25 (vgl. Gl 5,97,18; M, 4 Hss., in 1 Hs. übergeschr.); -]e Npgl 103,18; acc. sg. -] Gl 1,616,6 (M, 8 Hss.). Festschr. Leid. S. 95 (M). Npgl 103,18; nom. pl. -]i Gl 1,508,29. 3,71,35 (SH A, 5 Hss.). 433,18 (3 Hss., darunter clm 14754, 9. Jh.). 435,48. 436,18. Hbr. I,128,184 (SH A); -]e Gl 3,71,36 (SH A, 2 Hss.). 178,5 (SH B). 476,14. NpNpw 113,7’ (Np -û-); gen. pl. -]eo Gl 1,208,33 (KRa); -]o 2,255,37 (M, 2 Hss.); dat. pl. -]in 574,12 (Brüssel 9987—91, Gll. 9. u. 10. Jh.?); acc. pl. -]i 1,496,22 (Sg 299, 9. Jh.); -]e 2,554,65 (-ę). 559,54; ms: nom. sg. 3,247,24 (SH a2); ms: dass. 444,64. — miusi: nom. pl. Gl 3,434,36 (mius-); acc. pl. 1,496,22. 2,680,22; muise: dass. 504,28 (Eins. 316, 10. oder 11. Jh.). — maus: nom. sg. Gl 3,35,36 (5 Hss., 14.—15. Jh.); mausz: dass. 38 (cgm 649, 15. Jh.).
Verschrieben: mur: nom. sg. Gl 2,370,74 (clm 18375, Gll. 11. Jh.; im Gl.-Wortsch. 6,477 als fraglich s. v. mûs st. f.). Hierher auch (?): muosen: dat. pl. Nb 104,3/4 [90,12; -û(o)-] (Ausg. K.-T. korr. zu -û-). [Bd. 6, Sp. 925]
Hierher auch, als Teil der Fügung grôz(iu) mûs oder Komp. grôzmûs st. f. (vgl. Ahd. Wb. 4,44 s. v. grôz adj.): mus: nom. sg. Gl 3,35,51. 288,30 (SH b). 308,42 (SH d). — Verschrieben: n9: nom. sg. Gl 3,288,30 (SH b, Adm. 269, Gll. 12. Jh. (?); grozin9, l. grozmus); nu9: dass. ebda. (SH b, clm 3215, 13./14. Jh.; groznu9, l. grozmus); im Ahd. Gl.Wb. S. 241 u. Gl.-Wortsch. 4,63 alle s. v. grôzmûs.
Hierher auch, oder lat. (?): mus: nom. sg. Gl 2,261 Anm. 5 (Carlsr. S. Petri, 11. Jh.; nach Steinm. eher lat., vgl. dazu noch Schulte, Gregor S. 497,13; im Ahd. Gl.-Wb. a. a. O. nicht gebucht, im Gl.-Wortsch. 6,477 s. v. mûs st. f.). 4,98,14 (Sal. a1, Ink., 15. Jh.). 100,15 (Sal. a1, 5 Hss.). 191,62 (Melk K 51. Wien 1325, beide 14. Jh.). 230,6 (clm 14456, Gll. 9. Jh.?).
mus Gl 1,94,38 (K) s. dort; mus Gl 3,239,51 u. Anm. 5 s. zisimûs.
I. Maus, mausähnliches Tier:
1) Maus: mus [qui comedebant carnem suillam et abominationem et] murem [: simul consumentur, Is. 66,17] Gl 1,616,6. Festschr. Leid. S. 95. mus [item haec sunt quae in monosyllabis producuntur, in disyllabis ... corripiuntur ... ut vis] glis [lis fortis, Beda, De arte metr. 237,10] Gl 2,44,34. musin [ac ne post hominum pastus calcata perirent, neve relicta lupis, aut vulpibus exiguisve] muribus [in praedam nullo custode lacerent, Prud., Apoth. 738] 574,12. mvs glis (darüber:) gliris [ohne Kontext] 679,9. mvs mus 3,35,35 (im Abschn. Versus de bestiis; in 1 Hs. idem über lat. mus, vgl. Anm.). 444,64. Thies, Kölner Hs. S. 175,10. mus. muris [Hbr. II,369,180] Gl 3,247,24 (muris nur in 2 Hss.). 280,54. mus similiter mus 304,2. muse mus mures 476,14. mus glis ris 695,30. glis ris animal uł mus 4,186,67. mus [excipiturhic] glis gliris [’, Prisc., Inst. II,249,8] Beitr. (Halle) 86,396,114. ube du under muosen . eina sahist sih anazocchon geuualt . unde mahtigi . ze uuelemo huhe neuuare dir daz? num si videres inter mures . unum aliquem pre caeteris sibi vindicantem . ius ac potentiam . quanto movereris cachinno? Nb 104,3/4 [90,12; -u(o)-]. tumb mennisco der siu (die Götzenbilder) betot . umbe die gelichi dero menniscon lido . so lang die muse unde die sparen darumbe nelazent . sie nenisten in in NpNpw 113,7’. erinatius ist animal magnitudine ericii (ein tier also michel so der igil) ... similitudine ursi et muris (in gelichenisse perin unde muse) Npgl 103,18; — Spitzmaus, Sorex L.: nest museo nidi soricum Gl 1,208,33. muso [antiquus hostis ... coepit imitari rugitus leonum ... porcorum stridores et] soricum [Greg., Dial. 3,4 p. 285] 2,255,37. mus [mus avidus mintrit ... et grillus grillat, desticat inde] sorex [Carm. de phil. 62] 362,45. mus sorex 3,17,40. 366,7 (im Abschn. Terrestria animalia). 446,55. 448,34. 509,7 (zwischen Pflanzenbez.). 685,13. 4,122,13. 123,32. 160,40. Meineke, Ahd. S. 38,367. 41,431. mus radda sorex Gl 3,257,30. mus sorix l’ terra l’ mus .t. spizemus Beitr. 73,218 (nach Gl 4,151,65); — näher bestimmt durch ein Adj./Gen.-Attrib.: grôziu mûs/grôzmûs (Spitz-)Maus oder Ratte (s. Formenteil): grozmus sorex Gl 3,35,51 (im Abschn. De bestiis; andere Hss. bilihmûs, spizza, spizzo, spizmûs, ratta u. a.). 288,30 (2 Hss. noch .i. radda). grozziu mus sorex 308,42; mihhiliu mûs (?): mus mihilo (vgl. Ahd. Wb. 6,565) glis gliris 4,230,33; mûs berges Murmeltier: erinatius (murmenti) ist animal magnitudine ericii (ein tier also michel so der igil) ... daz heizen uuir murem montis (mus pergis) . uuanda iz in foraminibus alpium sina festi habet Npgl 103,18. [Bd. 6, Sp. 926]
2) Fehlübersetzungen: Wiedergabe von lat. morus Maulbeere: murperies ł muri .i. musi (1 Hs. nur môr-, 3 Hss. mûr-, 1 Hs. mûlberi) [zu: elephantis ostenderunt sanguinem uvae et] mori [, ad acuendos eos in proelium, 1. Macc. 6,34] Gl 1,692,25 (vgl. Gl 5,97,18; zur Glossierung vgl. Davids, Bibelgl. S. 350,1455; Wiedergabe der lat. Gl. muri als Gen. von lat. mus, murisMausstatt als Gen. von murus, einer Nebenform von morusMaulbeere; im Ahd. Gl.-Wb. S. 427 s. v. mûs st. f. nicht gebucht); Wiedergabe von lat. murexPurpurschnecke: murex ł mus [zu: masculina sunt:hic vertex’, ... ‘codex’, ‘] murex [’, ‘cortex’, Prisc., Inst. II,164,24] 2,370,74 (nach Gl.-Wortsch. 6,477 in 1 Hs. noch Gl. animal in mari unde purpura tinguitur).
3) Hierher auch, oder Lat. (?): mus surix [zu: coepit imitari rugitus leonum ... porcorum stridores et] soricum [Greg., Dial. 3,4 p. 285, vgl. Gl 2,255,37 s. 1] Gl 2,261 Anm. 5 (nach Steinm. eher lat., vgl. dazu noch Schulte, Gregor a. a. O.). mus sorex 4,98,14. 100,15. 191,62. 230,6.
II. (Oberarm-)Muskel (zur Bed. vgl. Kluge, Et. Wb.25 S. 609 f.): musi [viduas dimisisti vacuas, et] lacertos [pupillorum comminuisti, Job 22,9] Gl 1,496,22 (nach Gl.-Wortsch. 6,479 noch Gl. lacertus pars brachii). lacertus. musculi brachiorum musi [zu: ebda.] 508,29. muise [ac iam omne robur fortium eviscerando cesserat nisusque anhelus solverat fessos lacertorum] toros [Prud., P. Vinc. (V) 124] 2,504,28. 554,65. muse lacertorum toros [ebda.] 559,54. lacertos ekidehsun (darüber:) ł miusi in brachio [zu: nunc virides etiam occultant spineta] lacertos [Verg., E. II,9] 680,22. mus lacertus 3,52,27 (im Abschn. Versus de membris humanis). 437,1. Thies, Kölner Hs. S. 173,2. musi lacerti Gl 3,433,18. 434,36. 435,48 (Hs. lacerta; zum möglichen Neutr. Plur. vgl. Thes. VII,2,829,52 s. v. lacertus; zwischen Körperteilbez.). 436,18. tori quod ibi viscera torta sint. Idem lacerti vel musculi [Hbr. I,128,184] 71,35. Hbr. I,128,184 (beide im Abschn. De membris hominis). tori vel lacerti vel musculi Gl 3,178,5 (im Abschn. De homine et eius membris). mvs lacertus musculus brachii [Hbr. II,347,69] 244,17. lacertus musculus brachii 278,9. 302,31. 319,31. musculus 353,68. discol musculus 392,5. musculus . mus lacerti Amsterd. Beitr. 18,207 (vor Gl 3,362,54).
Komp. bilih-, feld-, fledar-, grôz-, roda-, spiz-, zisimûs; Abl. mûsilîn, mûsaro, ?mûsâri, miusîn mhd.
Vgl. ?muzzâri, mützerin mhd.
Vgl. Palander, Tiern. S. 72 ff.

[Seeger]


 
Artikelverweis ms(-) s. AWB mûs(-).

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: