Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
mûs bis musculun (Bd. 6, Sp. 924 bis 928)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis mûs st. f., mhd. mûs, nhd. maus; as. mūs, mnd. mûs, mnl. muus f. m.; afries. mūs; ae. mús; an. mús. — Graff II,873 s. v. mûs u. 872 s. v. mûsi.
mus: nom. sg. Gl 2,44,34 (clm 6404, Hs. 9. Jh.). 362,45. 370,74 (clm 280 A, Hs. 10. Jh.; im Gl.-Wortsch. 6,478 als fraglich s. v. mûs st. f.). 679,9 (-vs). 3,17,40. 35,35 (7 Hss., 2 -v-; s. 1). 52,27. 244,17 (SH a2, 3 Hss., 1 Hs. -v-). 247,24 (SH a2, 3 Hss., 1 Hs. -v-). 257,30 (SH a2, 2 Hss.). 278,9 (SH b, 2 Hss., 1 Hs. mvs, 1 mvs). 280,54 (SH b, 2 Hss.). 302,31 (SH d). 304,2 (SH d). 319,31 (SH e). 353,68 (-v-). 366,7 (Jd). 392,5 (Hildeg.). 437,1. 444,64. 446,55 (2 Hss.). 448,34. 509,7. 685,13. 695,30. 4,122,13 (Sal. a2, 4 Hss.). 123,32 (Sal. a2, 3 Hss.). 160,40 (Sal. c). 186,67. 230,33 (clm 14456, Gll. 9. Jh. (?); im Gl.-Wortsch. 6,479 zu einem st. Mask. mûs). Amsterd. Beitr. 18,207 (vor Gl 3,362,54; Jd). Beitr. 73,218 (nach Gl 4,151,65; Sal. c). Beitr. (Halle) 86,396,114 (Wolf., Wiss. 50, 9. Jh.). Meineke, Ahd. S. 38,367 (Sal. a1; m9). 41,431 (Sal. a2; m9). Thies, Kölner Hs. S. 173,2 (SH). 175,10 (SH); gen. sg. -]i Gl 1,692,25 (vgl. Gl 5,97,18; M, 4 Hss., in 1 Hs. übergeschr.); -]e Npgl 103,18; acc. sg. -] Gl 1,616,6 (M, 8 Hss.). Festschr. Leid. S. 95 (M). Npgl 103,18; nom. pl. -]i Gl 1,508,29. 3,71,35 (SH A, 5 Hss.). 433,18 (3 Hss., darunter clm 14754, 9. Jh.). 435,48. 436,18. Hbr. I,128,184 (SH A); -]e Gl 3,71,36 (SH A, 2 Hss.). 178,5 (SH B). 476,14. NpNpw 113,7’ (Np -û-); gen. pl. -]eo Gl 1,208,33 (KRa); -]o 2,255,37 (M, 2 Hss.); dat. pl. -]in 574,12 (Brüssel 9987—91, Gll. 9. u. 10. Jh.?); acc. pl. -]i 1,496,22 (Sg 299, 9. Jh.); -]e 2,554,65 (-ę). 559,54; ms: nom. sg. 3,247,24 (SH a2); ms: dass. 444,64. — miusi: nom. pl. Gl 3,434,36 (mius-); acc. pl. 1,496,22. 2,680,22; muise: dass. 504,28 (Eins. 316, 10. oder 11. Jh.). — maus: nom. sg. Gl 3,35,36 (5 Hss., 14.—15. Jh.); mausz: dass. 38 (cgm 649, 15. Jh.).
Verschrieben: mur: nom. sg. Gl 2,370,74 (clm 18375, Gll. 11. Jh.; im Gl.-Wortsch. 6,477 als fraglich s. v. mûs st. f.). Hierher auch (?): muosen: dat. pl. Nb 104,3/4 [90,12; -û(o)-] (Ausg. K.-T. korr. zu -û-). [Bd. 6, Sp. 925]
Hierher auch, als Teil der Fügung grôz(iu) mûs oder Komp. grôzmûs st. f. (vgl. Ahd. Wb. 4,44 s. v. grôz adj.): mus: nom. sg. Gl 3,35,51. 288,30 (SH b). 308,42 (SH d). — Verschrieben: n9: nom. sg. Gl 3,288,30 (SH b, Adm. 269, Gll. 12. Jh. (?); grozin9, l. grozmus); nu9: dass. ebda. (SH b, clm 3215, 13./14. Jh.; groznu9, l. grozmus); im Ahd. Gl.Wb. S. 241 u. Gl.-Wortsch. 4,63 alle s. v. grôzmûs.
Hierher auch, oder lat. (?): mus: nom. sg. Gl 2,261 Anm. 5 (Carlsr. S. Petri, 11. Jh.; nach Steinm. eher lat., vgl. dazu noch Schulte, Gregor S. 497,13; im Ahd. Gl.-Wb. a. a. O. nicht gebucht, im Gl.-Wortsch. 6,477 s. v. mûs st. f.). 4,98,14 (Sal. a1, Ink., 15. Jh.). 100,15 (Sal. a1, 5 Hss.). 191,62 (Melk K 51. Wien 1325, beide 14. Jh.). 230,6 (clm 14456, Gll. 9. Jh.?).
mus Gl 1,94,38 (K) s. dort; mus Gl 3,239,51 u. Anm. 5 s. zisimûs.
I. Maus, mausähnliches Tier:
1) Maus: mus [qui comedebant carnem suillam et abominationem et] murem [: simul consumentur, Is. 66,17] Gl 1,616,6. Festschr. Leid. S. 95. mus [item haec sunt quae in monosyllabis producuntur, in disyllabis ... corripiuntur ... ut vis] glis [lis fortis, Beda, De arte metr. 237,10] Gl 2,44,34. musin [ac ne post hominum pastus calcata perirent, neve relicta lupis, aut vulpibus exiguisve] muribus [in praedam nullo custode lacerent, Prud., Apoth. 738] 574,12. mvs glis (darüber:) gliris [ohne Kontext] 679,9. mvs mus 3,35,35 (im Abschn. Versus de bestiis; in 1 Hs. idem über lat. mus, vgl. Anm.). 444,64. Thies, Kölner Hs. S. 175,10. mus. muris [Hbr. II,369,180] Gl 3,247,24 (muris nur in 2 Hss.). 280,54. mus similiter mus 304,2. muse mus mures 476,14. mus glis ris 695,30. glis ris animal uł mus 4,186,67. mus [excipiturhic] glis gliris [’, Prisc., Inst. II,249,8] Beitr. (Halle) 86,396,114. ube du under muosen . eina sahist sih anazocchon geuualt . unde mahtigi . ze uuelemo huhe neuuare dir daz? num si videres inter mures . unum aliquem pre caeteris sibi vindicantem . ius ac potentiam . quanto movereris cachinno? Nb 104,3/4 [90,12; -u(o)-]. tumb mennisco der siu (die Götzenbilder) betot . umbe die gelichi dero menniscon lido . so lang die muse unde die sparen darumbe nelazent . sie nenisten in in NpNpw 113,7’. erinatius ist animal magnitudine ericii (ein tier also michel so der igil) ... similitudine ursi et muris (in gelichenisse perin unde muse) Npgl 103,18; — Spitzmaus, Sorex L.: nest museo nidi soricum Gl 1,208,33. muso [antiquus hostis ... coepit imitari rugitus leonum ... porcorum stridores et] soricum [Greg., Dial. 3,4 p. 285] 2,255,37. mus [mus avidus mintrit ... et grillus grillat, desticat inde] sorex [Carm. de phil. 62] 362,45. mus sorex 3,17,40. 366,7 (im Abschn. Terrestria animalia). 446,55. 448,34. 509,7 (zwischen Pflanzenbez.). 685,13. 4,122,13. 123,32. 160,40. Meineke, Ahd. S. 38,367. 41,431. mus radda sorex Gl 3,257,30. mus sorix l’ terra l’ mus .t. spizemus Beitr. 73,218 (nach Gl 4,151,65); — näher bestimmt durch ein Adj./Gen.-Attrib.: grôziu mûs/grôzmûs (Spitz-)Maus oder Ratte (s. Formenteil): grozmus sorex Gl 3,35,51 (im Abschn. De bestiis; andere Hss. bilihmûs, spizza, spizzo, spizmûs, ratta u. a.). 288,30 (2 Hss. noch .i. radda). grozziu mus sorex 308,42; mihhiliu mûs (?): mus mihilo (vgl. Ahd. Wb. 6,565) glis gliris 4,230,33; mûs berges Murmeltier: erinatius (murmenti) ist animal magnitudine ericii (ein tier also michel so der igil) ... daz heizen uuir murem montis (mus pergis) . uuanda iz in foraminibus alpium sina festi habet Npgl 103,18. [Bd. 6, Sp. 926]
2) Fehlübersetzungen: Wiedergabe von lat. morus Maulbeere: murperies ł muri .i. musi (1 Hs. nur môr-, 3 Hss. mûr-, 1 Hs. mûlberi) [zu: elephantis ostenderunt sanguinem uvae et] mori [, ad acuendos eos in proelium, 1. Macc. 6,34] Gl 1,692,25 (vgl. Gl 5,97,18; zur Glossierung vgl. Davids, Bibelgl. S. 350,1455; Wiedergabe der lat. Gl. muri als Gen. von lat. mus, murisMausstatt als Gen. von murus, einer Nebenform von morusMaulbeere; im Ahd. Gl.-Wb. S. 427 s. v. mûs st. f. nicht gebucht); Wiedergabe von lat. murexPurpurschnecke: murex ł mus [zu: masculina sunt:hic vertex’, ... ‘codex’, ‘] murex [’, ‘cortex’, Prisc., Inst. II,164,24] 2,370,74 (nach Gl.-Wortsch. 6,477 in 1 Hs. noch Gl. animal in mari unde purpura tinguitur).
3) Hierher auch, oder Lat. (?): mus surix [zu: coepit imitari rugitus leonum ... porcorum stridores et] soricum [Greg., Dial. 3,4 p. 285, vgl. Gl 2,255,37 s. 1] Gl 2,261 Anm. 5 (nach Steinm. eher lat., vgl. dazu noch Schulte, Gregor a. a. O.). mus sorex 4,98,14. 100,15. 191,62. 230,6.
II. (Oberarm-)Muskel (zur Bed. vgl. Kluge, Et. Wb.25 S. 609 f.): musi [viduas dimisisti vacuas, et] lacertos [pupillorum comminuisti, Job 22,9] Gl 1,496,22 (nach Gl.-Wortsch. 6,479 noch Gl. lacertus pars brachii). lacertus. musculi brachiorum musi [zu: ebda.] 508,29. muise [ac iam omne robur fortium eviscerando cesserat nisusque anhelus solverat fessos lacertorum] toros [Prud., P. Vinc. (V) 124] 2,504,28. 554,65. muse lacertorum toros [ebda.] 559,54. lacertos ekidehsun (darüber:) ł miusi in brachio [zu: nunc virides etiam occultant spineta] lacertos [Verg., E. II,9] 680,22. mus lacertus 3,52,27 (im Abschn. Versus de membris humanis). 437,1. Thies, Kölner Hs. S. 173,2. musi lacerti Gl 3,433,18. 434,36. 435,48 (Hs. lacerta; zum möglichen Neutr. Plur. vgl. Thes. VII,2,829,52 s. v. lacertus; zwischen Körperteilbez.). 436,18. tori quod ibi viscera torta sint. Idem lacerti vel musculi [Hbr. I,128,184] 71,35. Hbr. I,128,184 (beide im Abschn. De membris hominis). tori vel lacerti vel musculi Gl 3,178,5 (im Abschn. De homine et eius membris). mvs lacertus musculus brachii [Hbr. II,347,69] 244,17. lacertus musculus brachii 278,9. 302,31. 319,31. musculus 353,68. discol musculus 392,5. musculus . mus lacerti Amsterd. Beitr. 18,207 (vor Gl 3,362,54).
Komp. bilih-, feld-, fledar-, grôz-, roda-, spiz-, zisimûs; Abl. mûsilîn, mûsaro, ?mûsâri, miusîn mhd.
Vgl. ?muzzâri, mützerin mhd.
Vgl. Palander, Tiern. S. 72 ff.

[Seeger]


 
Artikelverweis ms(-) s. AWB mûs(-).
 
Artikelverweis 
musase, musær(-), musair s. AWB mûsaro.
 
Artikelverweis 
? mûsâri s. AWB mûsaro.
 
Artikelverweis 
mûsaro sw. m., ? mûsâri st. m. (zur Bildg. vgl. Kluge, Et. Wb.25 S. 865 s. v. sperber, nach Neuss, Stud. S. 125 ist mûsaro Komp.; zur Frage von Abl. oder Komp. vgl. Wilm., Gr. 22 § 389,1), mhd. Lexer mûsar sw. m., nhd. (älter) mauser; as. mūsari, mnd. mûser, mnl. muser. — Graff II,873 s. v. musari.
Belege im Nom. Sing., wenn nicht anders angegeben.
Schwaches Mask.: mus-aro: Gl 1,347,59 (M, 2 Hss.; lat. acc.). 3,203,57 (SH B). 4,31,43 (Sal. a1). 73,21 (Sal. a1, 2 Hss.).
Starkes Mask.: musar-: -i Gl 1,347,58 (M; übergeschr.). 3,87,42 (Trier 31, 12. Jh.). 463,21 (Vat. Reg. 1701, 11. Jh.). 4,204,10 (sem. Trev.); acc. sg. -i 1,347,58 (M, 3 Hss.; lat. [Bd. 6, Sp. 927] acc.). Mayer, Glossen S. 85,17 (clm 14018, 11. Jh.); -e Beitr. (Halle) 81,242 (lat. acc.; oder nom., dann sw. oder st. m.); -] Gl 1,347,60 (M, clm 22201, 12. Jh.; lat. acc.).
Schwaches oder starkes Mask. (mit Endungsabfall meist in Hss. des 13.—15. Jh.): mus-ar-: -e Gl 1,342,51 (2 Hss., 1 Hs. mit übergeschr. f für francisce). 3,21,55 (7 Hss.). 87,41 (SH A, 2 Hss., 1 Hs. -v-). 203,57 (SH B). 243,60 (SH a2, 3 Hss.). 277,58 (SH b). 302,19 (SH d). 319,18 (SH e). 337,15 (SH g, 3 Hss.). 713,52. 4,31,43 (Sal. a1, 2 Hss.). 148,2 (Sal. c; -v-). 256,6 (2 Hss.). 258,5. BES 6,53,8. Thies, Kölner Hs. S. 172,18 (SH); -] Gl 3,21,57 (6 Hss., 12.—14. Jh.). 87,42 (SH A). 4,73,21 (Sal. a1, 2 Hss., 12. u. 13. Jh.). 256,21. 354,8 (clm 17154, Hs. 12. Jh.?). Add. II,95,13; -ær-: -e Gl 3,21,56 (Stuttg. Theol. et phil. fol. 218, Gll. 12. Jh. (?); am æ korr.). 4,216,13 (Würzb. Mp. th. 4° 60, Gll. 13. Jh.?); -] 187,54. Hbr. I,164,728 (vgl. Add. III,360. Hbr. III,320; SH A; mv-); -ase: Gl 4,256,6 (clm 4112, 12. Jh.; l. -aere); -er-: -e 3,21,56 (2 Hss.). 87,43 (SH A). 277,58 (SH b). 365,44 (Jd). 4,256,7; -] 3,21,60 (5 Hss., 13.—15. Jh., 1 Hs. mvss). 87,43 (SH A, 2 Hss., 12. u. 12. oder 13. Jh.). 671,30. 4,31,44 (Sal. a1). 211,14. — ms-ar-: -e Gl 4,216,13 (--); -] 3,21,58; -ere: 4,187,54. — msære: Gl 3,243,61 (SH a2, Graz 859, 13. Jh.). 4,467,4 (Heiligenkreuz 57, 13. Jh.). — maus-ar: Gl 3,21,59 (clm 4350. Melk K 51, beide 14. Jh.). Add. II,79,20 (Erl. 400, Gll. 13. Jh.?); -er: Gl 3,21,53 (Innsbr. 355, Hs. 14. Jh.). 4,354,8 (clm 24727, 14. Jh.); msar: 3,21,60 (cgm 649, 15. Jh.); mäusär: 87,42 (vgl. Hbr. II,559,18; SH A, clm 23796, 15. Jh.).
Verschrieben (mit Endungsabfall meist in Hss. des 13.—15. Jh.): masare: Gl 3,21,56; maws-ar: 52 (-ăr); -er: 53; maiser: 62 (Stuttg. Theol. et phil. fol. 210, 12. Jh.); mushar: 59 (2 Hss.); mirusa: 277,59 (SH b); musnaro: 4,31,45 (Sal. a1, Zwettl 1, 12. Jh.). 129,59 (Sal. c, mus. Brit. Add. 18379, 13. Jh.); musner: 31,45 (Sal. a1, Ink., 15. Jh.); musear (oder inusear, vgl. Anm.): 44 (Sal. a1, clm 17152, 12. Jh.); mausar: 3,55,34 (Wien 1118, 13. Jh.; vgl. in ders. Hs. Gl 3,55,22. 38 mit Kürzel s für er); musair: Sprachwiss. 18,103 (Salzb. St. Peter a V 27, Gll. 12. Jh.); nitss: Gl 3,326,5 (SH f, clm 12658, 14. Jh.; entstellt aus mss, Steinm.); hierher wohl auch: musara: 457,35 (Berl. Lat. 8° 73, 11. Jh.; nach Neuss a. a. O. S. 126 -a aus -o verschr.); acc. (oder nom.?) sg. 1,347,59 (M, clm 14689, Hs. 12. Jh.; lat. acc.; zu weiteren Verschr. in dieser Hs. vgl. auch G 1,347,50. 349,38).
Mäusebussard, Buteo vulgaris L. (überwiegend als Gl. zur unverstandenen Vogelbez. lat. larusMöwe’, vgl. Suolahti, Vogeln. S. 352 f., Neuss a. a. O. S. 125 f.): larus uocatus (l. -tur) saxonice meū. nostri musare (1 Hs. nur musare) [zu: haec sunt quae de avibus comedere non debetis, et vitanda sunt vobis ... struthionem, et noctuam, et] larum [Lev. 11,16] Gl 1,342,51 (vgl. Gl 5,90,21, 3 Hss. larum genus auis et uocabitur saxonice meum). musari larum [ebda.] 347,58 (1 Hs. -us). 4,256,21 (Hs. -us). 258,5 (Hs. -us). Beitr. (Halle) 81,242, Mayer, Glossen S. 85,17. larus ipse est gaia (sc. gavia) quę solet semper supersedere aquis. Larus est teutonice musare [zu ebda.] Gl 4,256,6 (in 1 Hs. von gaia bis larus (ohne semper) am Rande von anderer Hand mit Verweisung hinter das erste larus, vgl. Anm.). 467,4. musare larus (1 Hs. -o) 3,21,55 (2 Hss. gruonspeht, in falscher Zuordnung zu larus). 55,34. 87,41. 203,57. 326,5. 365,44. 457,35. 463,21. 713,52. 4,204,10. 216,13. 354,8. Add. II,79,20. 95,13. BES 6,53,8. Hbr. I,164,728. Sprachwiss. 18,103. Thies, Kölner Hs. S. 172,18. larus avis id est musare [Hbr. II,347,59] Gl 3,243,60. musare larus avis 277,58. 302,19. 319,18. 337,15. [Bd. 6, Sp. 928] 4,187,54. larus ł soriceps (vgl. Diefb., Gl. 543c) 3,671,30. larus avis est cuius consuetudo est captare aves in campo 4,211,14. aliticius (vgl. Mlat. Wb. I,463,20 ff.) 31,43. 129,59. ixon (sc. ixios) 73,21. 148,2; — irrtümlich als Gl. zu vorausgehendem lat. merops, einer Spechtart: mawsar merops Gl 3,21,52 (vgl. Anm. u. Gl 3,21,55; andere Hss. gruonspeht, 3 Hss. gruoner speht, 1 Hs. hehar, 1 holzkrâ mhd.; im Ahd. Gl.-Wb. S. 427 s. v. mûsaro sw. m.).

[Seeger]


 
Artikelverweis [muscerones Lohmeyer, Vergil S. 178 Anm. 289 ist wohl lat.; nach Blech S. 373 f. verschr. für lat. musciones, vgl. Thes. VIII,1697 s. v. muscio, mustio u. FEW VI,3,260 s. v. muscio.]
 
Artikelverweis 
musch- s. musc-.
 
Artikelverweis 
muschele Gl 4,235,53 s. AWB nuskilîn.
 
Artikelverweis 
muschelin Gl 3,84,33/40 s. AWB muschellîn mhd.
 
Artikelverweis 
muschellîn mhd. st. n.
muschelin: nom. pl. Gl 3,84,33/40 (SH A, Wien 2400, 13. Jh.).
kleine Muschel: concę unde diminutivum cocleę muschelin sunt dictę, quia deficiente luna cavantur [Hbr. I,159,641/42] (im Abschn. De piscibus; 6 Hss. muscula).
Vgl. muscula.
 
Artikelverweis 
musculun Gl 3,151,42 s. AWB nuskila.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: